PHẦN HAI 

VỊ TRÍ TƯ TƯỞNG ĐẠO PHẬT TRONG

ĐOẠN TRƯỜNG TÂN THANH

Mục 6
 

THIỆN CĂN Ở TẠI LÒNG TA
 

Qua những điều trình bày bên trên, chúng ta nhận thấy ít nhiều Nguyễn Du tiên sinh đã chịu ảnh hưởng, cũng như dung thông được một lúc hai nguồn tư tưởng của Đạo gia và Thiền gia trong Đoạn Trường Tân Thanh. Sự hòa điệu cùng nhịp của hai nguồn này đã tạo ra một sắc thái thật đặc biệt để cho Đoạn Trường Tân Thanh có nghĩa lý và tồn tại trong liên tục. Tố Như không viết Truyện Kiều như viết một cuốn truyện để “mua vui cũng được một vài trống canh”, nhưng quả thật mọi tư tưởng, mọi ngôn từ được sử dụng đều nhắm đến việc phô diễn cái kiến giải của mình về cuộc đời xuyên qua thân phận nàng Kiều. Đồng thời, chúng ta có thể nói rằng tư tưởng Đạo gia và Thiền gia đã “gắn bó một lời” không thể tách biệt nhau, vì đều có những điểm tương đồng và đều hướng đến một cùng đích. Cùng đích của đời người hay là khát khao của Tố Như phải chăng là tạo dựng được từ cõi lòng, từ cái tâm của mình một sự điều hòa, quân bình. Sự tương sanh giữa Tài và Mệnh, Bỉ Sắc và Tư phong, Họa và Phúc, Đục và Trong v.v... đều nhắm tới đức Tĩnh của Đạo gia hay Giác Thanh Tịnh của Phật gia, nghĩa là đạt đến đức Hòa giữa những cặp tương tranh tương sanh ấy. Và nếu đạo Phật trụ nơi chữ Tâm thì Đạo gia - một cách tương hợp - cũng lấy “cõi lòng”để an trụ:  

“Thị dĩ thánh nhân, vị phúc bất vị mục, cố khử bỉ thủ thử” [1]  

是 以 聖 人，爲 腹 不 爲 目，古 去 彼 取 此

(Bởi thế, bậc thánh nhân, vì bụng không vì mắt, nên bỏ cái này để lựa cái kia)   

“Phúc” (腹 - lòng, bụng) chính là “cõi lòng” hay là cái tâm của mỗi người biết lựa chọn một pháp môn sao hợp với chính mình. Và trong sự lựa chọn ấy làm thế nào để cho việc kết hợp phải khế cơ với tâm thức mỗi người mới là điều cần thiết. Bởi thế, nàng Kiều đã chọn lựa cho mình con đường Trung Đạo khi phát biểu tâm nguyện của mình.    

Chọn con đường (Đạo) hay pháp môn như thế, tức là Kiều đã chọn cho mình con đường “vì bụng chứ không vì mắt”, nghĩa là con đường bên trong, con đường của sự đào xới tâm linh của mình. Nói một cách khác, tinh thần Đạo gia và Phật gia đã gặp gỡ nhau ở pháp môn này. Đạo gia nói:   

“Đạo thường vô vi, nhi vô bất vi” ²

  道 常 無 爲，而 無 不 爲    (老子 – 道德經)

(Không làm, nhưng không có gì mà không làm) 

cũng là cách nói tương hợp với tâm nguyện của Kiều khi chọn “con đường giữa” (trung đạo) mà thôi. Tuy vậy, vai trò của đạo Phật bên cạnh tư tưởng Đạo gia lại bước bước thêm một bước nữa, vượt lên một bực nữa, để nói về cái thực tại có thể dung thông được mối bất đồng hoặc thiếu sự hòa điệu. Thực tại ấy chính là cái Tâm Viên Giác mà Kiều đã thành đạt được. Chính vì thế trong phần kết luận, Nguyễn Du tiên sinh đã viết: 

“Thiện căn ở tại lòng ta”          (c. 3251) 

Vai trò của đạo Phật bên cạnh Đạo gia nhằm xác định rõ cứu cánh tính mà cả hai nguồn tư tưởng này hướng về. Dĩ nhiên, khi hỏi Tâm là gì thì cũng giống như khi hỏi về Đạo: “Đạo khả đạo, phi thường đạo”. Cho nên, cái Tâm ở đây không thể biện giải rốt ráo được, trừ phi chính mỗi chúng ta là Thúy Kiều, chính mỗi chúng ta đã đi qua cầu đoạn trường. Thêm vào đó, chữ Đạo mà Tố Như sử dụng trong Đoạn Trường Tân Thanh tuy rất đúng với ý nghĩa của Lão gia, nhưng nó vẫn còn mù mờ, chưa xác định rõ Đạo là gì, gần hay xa. 

“Đạo trời” hay đạo của Thiên Địa, của Vạn Vật mà Lão Tử đã đề cập trong Đạo Đức Kinh (chương I) vẫn còn tách biệt, chưa gần gũi với con người thật sự (pháp tánh). Chỉ đến khi nào đạo trời và đạo người là một thì chúng ta mới thấy rõ hơn phần nào ý nghĩa chữ đạo đó. Tư tưởng đạo Phật chính là yếu tố có thể soi dọi ý nghĩa này vì lấy con người làm gốc rễ dung thông được đạo trời và đạo người (Pháp tánh và Phật tánh).  

 

Đón đọc Kỳ 20

 

---

Dương Anh Sơn
 Giáo Sư Triết học

Trung học Ninh Hòa