THỜI KỲ RA GIÚP LÊ LỢI BÌNH ĐịNH GIẶC MINH THÀNH CÔNG VÀ LÀM QUAN (Khoảng 1418 - 1429) Dương Anh Sơn

   

 

Bài 15 :

THƯỢNG NGUYÊN HỖ
GIÁ CHÂU TRUNG TÁC

上 元 扈 駕 舟 中 作

 

Duyên giang thiên lý chúc quang hồng,    沿江千里燭光紅

Thái nghịch thừa phong khóa lãng bồng.  彩鷁乘風跨浪蓬

Thập trượng lâu đài tiêu thận khí             十丈樓臺消蜃氣

Tam canh cổ giác tráng quân dung.         三更鼓甬壯軍容

Thương ba nguyệt tẩm ngọc thiên khoảnh,        滄波月浸玉千頃

Tiên trượng vân xu thiên cửu trùng.         仙杖雲趨天九重

Ngũ dạ bồng song thanh mộng giác,        五夜蓬窗清夢覺

Do nghi Trường Lạc cách hoa chung.      猶薿長樂隔花鐘

 

DỊCH THƠ:

 

Thơ làm trong thuyền theo
vua tiết Thượng nguyên

 

Đuốc hồng ngàn dặm sang sông,

Thuyền vua cưỡi gió song lồng vượt nhanh.

Lần mười trượng ảo tan tành,

Dáng quân còi trống ba canh mạnh hùng.

Sóng khơi mảnh ngọc ngàn trăng,

Gậy tiên rảo bước chín tầng mây trên.

Cửa bồng tỉnh mộng năm đêm,

Ngỡ cung Trường Lạc chuông rền bên hoa.

 

DỊCH NGHĨA:

 

Ven sông ngàn dặm đuốc hồng sáng rực - Thuyền vua có vẽ hình con chim nghịch rực rỡ cưỡi gió vượt lên sóng (nhẹ như) cỏ bồng - Lâu đài mười trượng làm từ hơi thở của loài sò biển tiêu tan hết - Dáng vẻ quân lính với tiếng trống, tiếng tù và trong ba canh đêm mạnh mẽ, hùng dũng - Sóng nước biếc xanh ngậm vầng trăng như ngàn khoảnh ngọc - Gậy tiên như dạo bước trên mây nơi chín tầng trời - Năm đêm bên cửa thuyền tỉnh giấc mộng nhẹ nhàng - Ngỡ là tiếng chuông nơi điện Trường Lạc ngăn cách bởi khóm hoa.

 

CHÚ THÍCH:

 

-     扈 駕 hỗ giá: theo xe, thuyền vua.

-     沿江 duyên giang (hoặc diên giang) dọc bờ sông.

-     鷁 nghịch: chim nghịch, thường được vẽ, chạm ở đầu thuyền 

-     彩鷁 thái nghịch: vẻ rực rỡ của thuyền vua có hình con chim nghịch đầu thuyền.

-     跨浪蓬 khóa lãng bồng: vượt lên trên sóng nhẹ như cỏ bồng.

-     蜃 thận: loài sò hến; - thận khí: ngày xưa cho là các hình ảnh ảo chiếu trên biển là do hơi thở của loài sò.

-     壯軍容 tráng quân dung: vẻ mạnh mẽ, vững vàng, oai hùng của quân lính.

-     滄波 thương ba: sóng của biển khơi.

-     câu 5 : sóng biển lấp lánh dưới trăng như những mảnh ngọc.

-     雲趨 vân xu: dạo bước, rảo bước trên mây.

-           清夢覺 thanh mộng giác: tỉnh giấc mộng thanh tao, nhẹ nhàng.

-     長樂 Trường Lạc: tên cung điện xưa đời nhà Hán xây ở Trường An, Thiểm Tây.

-  Bản do Đ.D.A hiệu đính (S.đ.d tr260) và của Hoàng Khôi (Sđd.tr 85) âm chữ “nghịch” (c.2) thành “ích” nghĩa âm sẽ khác ( Ích là ích lợi, thêm lên…)

-     上 元 Thượng nguyên: tiết bắt đầu từ ngày rằm tháng giêng cho một năm mới.

 

  
 

Bài 16 :

 

QUAN DUYỆT THỦY TRẬN

觀 閱 水 陣

 

Bắc hải đương niên dĩ lục kình,       北海當年已戮鯨

Yến an do lự cật nhung binh.            燕安猶慮詰戎兵

Tinh kỳ y nỉ liên vân ảnh,                    旌旗旖旎連雲影

Bề cổ huyên điền động địa thanh.   鼙鼓喧闐動地聲

Vạn giáp diệu sương tì hổ túc,         萬甲耀霜貔虎肅

Thiên sưu bố trận quán nga hành    千艘布陣鸛鵝行

Thánh tâm dục dữ dân hưu tức,       聖心欲與民休息

Văn trị chung tu trí thái bình.               文治終須致太平

 

DỊCH THƠ:

 

Xem việc bày trận dưới nước

 

Năm xưa biển bắc giết kình,

Dẫu yên phải nghĩ sửa binh luyện rèn.

Bóng cờ phấp phới mây liền,

Đất rung trống trận liên miên thì thùng.

Ngời sương muôn giáp oai hùng,

Ngàn thuyền nga, quán trận giăng bày hàng.

Lòng vua rất muốn dân an,

Thái bình rốt lại lấy văn sửa đời.

 

DỊCH NGHĨA:

 

Năm xưa trước nơi biển bắc đã giết con cá voi to lớn - Dẫu đã yên ổn còn phải lo nghĩ đến chuyện luyện rèn binh lính - Bóng cờ bay phấp phới như liền với bóng mây - Tiếng trống trận ào ạt liên miên làm đất rung động - Muôn ngàn binh giáp ngời sáng trong sương, quân sĩ oai nghiêm dũng mãnh - Nghìn thuyền dàn trận như đàn nga, chim quán - Lòng vua rất muốn dân được nghỉ ngơi - Rốt cùng lấy văn để cai trị mới đưa đến thái bình.

 

CHÚ THÍCH:

 

-     觀閱 quan duyệt: quan sát, xem xét.

-     戮鯨 lục kình: giết cá kình, một loại cá lớn còn gọi là cá voi.

-     燕安 yến an: an ổn, nghỉ ngơi.

-     慮 lự: lo nghĩ.

-     詰 cật: sửa sang, luyện rèn, vặn hỏi.

-     旖旎 y nỉ: cờ bay phất phới.

-     鼙鼓 bề cổ: trống trận.

-     闐 điền: liên miên, đầy, nhiều, đông đúc.

-     喧闐 huyên điền: ồn ào liên tiếp.

-     耀 diệu: sáng sủa, sáng ngời.

-     貔虎 tì hổ: con beo và con hổ. Chỉ sự dũng mãnh, hùng mạnh.

-     肅 túc: uy nghiêm, trang nghiêm.

-     艘 sưu: đếm thuyền, tiếng đếm số lượng thuyền.

-     聖 thánh: các bậc thành hiền. Đây chỉ vua sáng suốt, thương dân.

-     民休息 dân hưu tức: dân được nghỉ ngơi, được sống yên vui, an lạc.

-           鸛 quán: chim khoang loại chim vừa giống hạc, lại hao hao như cò

-           鵝 nga: ngỗng trời.

-     文治 văn trị: lấy đức độ, sự giáo dục hợp lòng người để cai trị.

 

  
 

Bài 17 :

 

HẠ QUY LAM SƠN (KỲ NHẤT)

賀 歸 藍 山  (期一)

 

Quyền mưu bổn thị dụng trừ gian,   權謀本是用除奸

Nhân nghĩa duy trì quốc thế an.        仁義維持國世安

Đài các hữu nhân nho tịch noãn,     臺閣有人儒席煖

Biên thùy vô sự liễu doanh nhàn.     邊陲無事柳營閑

Viễn phương ngọc bạch đồ vương hội,     遠方玉帛圖王會

Trung Quốc uy nghi đổ Hán quan.    中國威儀睹漢官

Sóc tẩm dĩ thanh kình lãng tức,        朔祲已清鯨浪息

Nam châu vạn cổ cựu giang san (sơn)     南州萬古舊江山

 

DỊCH THƠ:

 

Mừng về Lam Sơn (Bài 1)

 

Trừ gian dùng đến mưu quyền,

Lẽ nhân nghĩa giữ nước yên, vui đời.

Chiếu nho, đài ấm có người,

Trại doanh biên giới thảnh thơi nhẹ nhàng.

Phương xa ngọc, lụa dâng sang,

Oai nghiêm trong nước thấy quan Hán rồi!

Sóng kình, khí bắc lặng hơi,

Đất Nam vẫn giữ muôn đời nước non.

 

DỊCH NGHĨA:

 

Quyền lực và mưu chước vốn là để trừ bọn gian tà - Lẽ nhân nghĩa là để giữ gìn đất nước và cuộc đời được yên ổn, êm ấm – Nơi quyền quý sang trọng đã có người, chiếu các nhà nho đã ấm áp - Chốn biên giới không có chuyện xảy ra, doanh trại quân đội được thong thả - Các nước phương xa dâng lụa ngọc, vẽ ra cảnh hội (rạng rỡ) chầu vua - Nước Trung Hoa thấy lại vẻ oai nghiêm của các quan nhà Hán – Khí xấu từ phương Bắc đã tiêu tan, sóng do con cá voi lớn cũng đã im hơi – Vùng đất phương Nam vẫn giữ được nước non muôn đời trước để lại.

 

CHÚ THÍCH:

-     權謀 quyền mưu: mưu trí và oai quyền.

-     國世安 quốc thế an: dất nước và cuộc sống được an vui.

-     仁義 nhân nghĩa: một trong những đức tính căn bản để giáo dục và xây dựng nhân cách theo truyền thống Nho giáo (Lễ, Nghĩa, Liêm, Sỉ hoặc Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín).

-     國世安 quốc thế an: dất nước và cuộc sống được an vui.

-     臺閣 đài các: dinh quan lớn hoặc nhà giàu có.

-     儒席煖 nho tịch noãn: chiếc chiếu ấm áp của các nhà nho.

-     柳營閑 liễu doanh nhàn: doanh trại quân đội được thảnh thơi, rảnh rang, nhẹ nhàng (như liễu thướt tha).

-     圖王會 đồ vương hội: do tích đời Đường Thế Tông (Lý Thế Dân) năm thứ 3 (hiệu Trinh Quán) có các nước nhỏ chung quanh vào chầu. Các tù trưởng và tùy tùng ăn mặc khá lạ nên Nhan Sư Cổ xin vẽ tranh “Vương hội đồ”. Đây chỉ các nước Chiêm Thành, Chân Lạp, Ai Lao, các bộ lạc biên giới khi nghe tin Lê Lợi chiến thắng giặc Minh lên ngôi vua đã gởi sứ giả và quà chúc mừng.

-     中國 Trung Quốc: người Hoa ở Trung Nguyên vẫn tự cho mình ở giữa, là cái nôi của sự văn minh tốt đẹp.

-     睹漢官 đổ Hán quan: nhìn thấy lại được quan nhà Hán. Do tích Hán Quang Vũ dẹp được giặc Vương Mãng lập nên nhà Đông Hán. Đây chỉ việc nước ta đánh dẹp được giặc Minh xâm lược. [chữ “đổ” có cách viết khác là 賭賭(bộ kiến)]. Lê Lợi đã thống nhất và bình định bờ cõi, trở lại thời thịnh trị xưa trước như nhà Lý, nhà Trần đã từng xây dựng đất nước trở nên có kỷ cương tốt đẹp như nhà Hán vậy.

-     朔祲 sóc tẩm: khí xấu ở phương bắc (sóc). Đây chỉ thói xâm lược xấu xa của giặc phương bắc.

 -   câu 8: niềm tự hào của Nguyễn Trãi sau chiến thắng giặc Minh: Giang sơn trời Nam vẫn giữ vững được muôn đời.

 

---

Dương Anh Sơn
 Giáo Sư Triết học

 Trung học Ninh Hòa