BÍ QUYẾT BỎ THUỐC LÁ Bs Lê Ánh

 

 

Hút thuốc lá, tự tàn phá cơ thể, làm hại cả người chung quanh. Khắp thế giới đang dậy lên phong trào chống thuốc lá. Người hút thuốc nay bị cấm hút nhiều nơi.

 

Trong hồ sơ điện tử của bác sĩ, chi tiết người bệnh có hút thuốc lá hay không được đặt ở ngay đầu hồ sơ, cùng chỗ với những chi tiết ngày sanh của người bệnh, số điện thoại liên lạc, ngôn ngữ người bệnh thích dùng, …, để bác sĩ lúc mở hồ sơ ra xem luôn thấy ngay, và tiếp tục khuyên người bệnh bỏ thuốc lá mỗi lần họ tới khám.

 

Ai bảo bỏ thuốc, sao không dễ?

Cái nhớ thuốc lá chắc không kém cái nhớ thuốc lào, vì thuốc lá nay được xếp hạng ngang với rượu, cocaine, bạch phiến, trong việc gây nghiện ngập (tạo cảm giác sảng khoái, khi không có nó đâm khó chịu, khiến người ta cuống quít đi tìm và dùng nó). Chất nicotine có trong thuốc lá, nếu chích vào máu, gây những tác dụng cho cơ thể ta giống chất cocaine.

 

Có nhiều yếu tố trong và ngoài cơ thể khiến người ta phì phèo điếu thuốc trên môi, nhận diện được chúng, sẽ giúp ta bỏ thuốc lá dễ hơn.

 

Một người hút một gói thuốc lá mỗi ngày, mỗi năm, hít nicotine vào phổi khoảng 73.000 lần. Như thế, nicotine vào máu, rồi lên óc 73.000 lần. Mỗi lần lên óc, nicotine bám vào những “chỗ tiếp nhận nicotine” (nicotine receptors) hiện diện ở các dây thần kinh óc. Bám trụ nơi những chỗ tiếp nhận ấy, nicotine kích thích các dây thần kinh óc, làm tiết ra chất catecholamines, tạo cảm giác sảng khoái, bớt căng thẳng, và làm tăng sức chú ý. Khi lượng nicotine trong người xuống thấp, người nghiện thuốc lá thấy bứt rứt, khó chịu, khó tập trung tư tưởng, nên rít thêm hơi nữa, hoặc châm điếu khác.

 

Chất nicotine còn kích thích, làm tiết chất catecholamines ở khắp cơ thể, khiến các hoạt động của hệ thống thần kinh tự động giao cảm tăng lên. [Trong cơ thể ta có hai hệ thần kinh tự động, “giao cảm” (sympathetic autonomic nervous system) và “đối giao cảm” (parasympathetic autonomic nervous system). Chúng tác động đối nghịch, canh chừng, trung hòa lẫn nhau, giúp cơ thể ta hoạt động bình thường. Chẳng hạn, hệ thần kinh giao cảm làm tim ta đập mạnh, áp huyết tăng cao, mặt tái đi, tay chân run rẩy, ngược lại, hệ thần kinh đối giao cảm làm tim ta đập chậm lại, áp huyết thấp lại bình thường, tay chân bớt run]. Hệ thần kinh giao cảm, khi tăng hoạt động, tạo những cảm giác mạnh. Nên, ngoài các tác dụng trên óc, có thể nicotine gây nghiện một phần qua cơ chế làm tăng sự hoạt động của hệ thần kinh giao cảm. Nhiều người thích những cảm giác mạnh, nhất là khi tim đập nhanh, gây do nicotine.

 

Thêm vào đấy, những yếu tố bên ngoài cơ thể cũng hỗ trợ việc hút thuốc. Chơi với bạn hút thuốc, khó lòng không hút. Xã hội dễ dãi với việc hút thuốc, người ta hút nhiều, xã hội khó khăn, người ta nhụt bớt. Nhiều người cho rằng, sau bữa cơm, uống ly rượu, hút điếu thuốc, còn gì thú bằng. Có người, sau khi hoàn tất một công việc, tự thưởng mình điếu thuốc. Rồi, với những căng thẳng của cuộc sống, nhiều người không dám đương đầu, khi rít điếu thuốc lá, căng thẳng tạm thời tiêu tan.

 

Đặc biệt, nơi người đã nghiện, chất nicotine trong thuốc lá có tác dụng điều hòa tình cảm, tăng cường nhận thức và sức chú ý, đồng thời làm dãn nỡ các bắp thịt. Người nghiện thuốc lá bảo rằng hút thuốc lá đã lắm, vì thuốc lá an thần, vừa giảm bớt căng thẳng, vừa làm vơi cơn sầu. Nên người hút thuốc lá có cách để giữ lượng nicotine luôn cao trong cơ thể họ. Vờ hút thuốc lá có đầu lọc hầu tự đánh lừa mình rằng loại thuốc lá này nhẹ, có đầu lọc nên ít hại, nhưng họ sẽ hút nhiều hơn và hít vô phổi sâu hơn.

 

Một lý do khác khiến người hút thuốc khó giã từ khói thuốc, là vì mỗi khi bỏ hút, lại lên cân mất eo. Thuốc lá có tác dụng làm giảm cân, do làm tăng sự hoạt động của hệ thần kinh giao cảm, thúc đẩy bộ máy cơ thể chạy nhanh hơn, tiêu thụ năng lượng nhiều hơn. Thêm vào đấy, thuốc lá cũng làm tăng sự biến dưỡng của chất mỡ trong cơ thể, cản không cho lên cân, hoặc khiến ngày càng còm đi.

 

Nicotine trong khói thuốc gây hiện tượng “quen thuốc” (tolerance) và “nghiện” (dependence). Điếu thuốc đầu ngày tạo tác dụng mạnh nhất, sảng khoái nhất. Trong ngày, cơ thể quen với thuốc, hút miết, cũng không còn đã như điếu đầu ngày. Nghiện là hiện tượng không có không được, nên khi lượng nicotine hơi xuống một chút trong cơ thể, người hút thấy khó chịu, phải hút tiếp, điếu này sang điếu khác. 20% số người mê thuốc lá (cứ 10 người, có 2 người), một ngày kia, nghe lời vợ, bỗng chia tay với thuốc lá cái một, không sao cả. Song, 80% những người hút thuốc còn lại, khi đột ngột bỏ thuốc lá, bị nó hành. Chỉ trong vòng vài giờ, người bỏ hút thấy trong người bứt rứt, khó chịu, căng thẳng, buồn bực, thiếu kiên nhẫn, thèm thuốc lá. Đồng thời, họ thấy mệt mỏi, kém linh hoạt, khó tập trung tư tưởng.

 

Triệu chứng do bỏ thuốc lá nặng nhẹ tùy người, khó chịu nhất khoảng 48 tiếng sau (2 ngày), rồi giảm dần trong vòng 2 đến 5 tuần lễ. Ăn ngon miệng và lên cân có thể tiếp tục kéo dài đến tuần thứ 10. 2 tuần đầu sau khi bỏ hút là khoảng thời gian quan trọng nhất, dễ làm người ta hút lại nhất, vì những khó chịu của cơ thể do việc bỏ hút gây ra. Bỏ được thuốc lá rồi, việc thèm hút lại có khi kéo dài đến vài tháng. Lúc đó, thèm hút thuốc lá lại thường là do hoàn cảnh bên ngoài, hơn là do những khó chịu của cơ thể. Chẳng hạn, gặp lại những ông bạn quí ganh tỵ thấy mình đã bỏ hút được, bàn nhau rủ đi nhậu, rồi phì phèo thuốc lá trước mặt mình (cũng may, nay thì khó rồi, vì luật cấm hút thuốc lá trong quán ăn). Lúc ấy, thương cho các bạn còn vướng nghiệp thuốc lá, bạn can đảm khuyên mọi người theo gương bạn, cùng bỏ hút.

 

Quyết tâm bỏ thuốc lá

Khi quyết định bỏ thuốc lá, có hai vấn đề đặt ra: dứt bỏ thói quen và vượt thắng cái ghiền chất nicotine. Một số người tự mình nghỉ hút dễ dàng, đa số cần các giúp đỡ thêm để nghỉ hút.

 

Bạn dễ bỏ hút hơn nếu bạn dùng các phương cách giúp bỏ hút, đồng thời tìm sự nâng đỡ của người khác. Bây giờ người hút thuốc lá có nhiều lựa chọn, phương tiện giúp bỏ hút hơn trước: nhiều thuốc giúp khuất phục cái ghiền chất nicotine, và cũng nhiều nơi trong cộng đồng, qua điện thoại, trên internet cung ứng những dịch vụ khuyên nhủ, nâng đỡ tinh thần.

 

Nếu quyết tâm, bạn có thể bỏ hút thuốc lá chứ. Hiện ở Mỹ số người đã bỏ thuốc vượt trội số người còn đang hút. Quan trọng là bạn chọn một ngày nhất định nào đó để vĩnh biệt thuốc lá và sửa soạn cho ngày này. Việc khác là tìm cách giảm thiểu các triệu chứng gây do chất nicotine trong máu bạn giảm xuống khi bạn bỏ hút. Sau đây là vài phương cách những người đã từng bỏ thuốc lá họ thấy rất hữu ích:

 

Bạn chọn một ngày để nhất định bỏ thuốc. Cố tìm một khoảng thời gian nào bạn nghĩ sẽ không có nhiều căng thẳng trong cuộc sống của bạn.

 

Bạn nhớ cho mọi người thân biết ngày bạn sẽ nhất quyết bỏ thuốc. Bạn bè và gia đình có thể nhắc nhở, giúp bạn đừng quên ngày này.

 

Trước khi bỏ thuốc, bạn nhắm sẵn những hoạt động sẽ làm bạn thấy vui, khỏe khoắn, năng động, và bạn dự định một chương trình tham dự những hoạt động này ít ra trong vòng vài tuần đầu khi mới bỏ thuốc. Bạn sẽ cần có cái gì làm để tâm trí bạn lãng quên, không nghĩ đến thuốc lá nữa.

 

Khi bạn cảm thấy thèm châm một điếu thuốc lá, hãy hít thở sâu, mạnh vài cái và uống chút nước. Trong vòng một hai tuần đầu, bạn có thể phải cần đến phương cách này thường.

 

Bạn xem xét lại những lần bỏ thuốc thành công trước, và nhận diện những yếu tố đã từng giúp bạn thành công.

 

Bạn lập danh sách các lý do khiến bạn muốn bỏ thuốc (sức khỏe tốt hơn, cả cho toàn gia đình bạn nữa, bạn thấy vui thỏa khi dứt bỏ được con ma thuốc lá, …). Mỗi tối trước khi vào giường, bạn nhẩm nhắc đi nhắc lại một trong các nguyên nhân này 10 lần.

 

Bạn nhận biết các triệu chứng khó chịu do việc bỏ thuốc chỉ tạm thời và thường kéo dài khoảng 1-2 tuần thôi. Cố gắng đi bạn, thời gian 1-2 tuần này không lâu đâu và rồi bạn sẽ thấy dễ chịu hơn.

 

Bạn biết rằng tuần đầu là tuần lễ khó khăn nhất vì cơ thể bạn còn đang phụ thuộc vào chất nicotine và các triệu chứng khó chịu do việc bỏ thuốc trong thời gian này sẽ mạnh nhất.

 

Bạn cũng nên biết đa số các trường hợp thèm hút thuốc lại xảy ra trong vòng 3 tháng đầu sau khi bỏ thuốc, nhất là khi có chuyện khiến bạn căng thẳng, hoặc khi bạn gặp gỡ một người quen còn đang hút.

 

Bạn đừng nản chí nếu chưa thành công khi cố dứt bỏ con ma thuốc lá, còn nhiều cách khác nữa bạn có thể thử.

 

Nhờ người khác giúp sẽ khiến triển vọng bỏ thuốc của bạn dễ thành công hơn. Hãy nói chuyện với gia đình và bạn bè bạn về ý định bỏ thuốc của bạn (cẩn thận tránh đừng tâm sự với những người còn đang hút mạnh, không có ý định bỏ, sợ họ sẽ xấu tính bàn ra chăng). Nếu có thể, bạn gia nhập một nhóm hỗ trợ việc bỏ thuốc (support group); đa số các nhóm này họ giúp đỡ miễn phí.

 

Bạn cũng nên hiểu rằng hầu hết những người đã bỏ thuốc thành công không phải ai cũng quyết bỏ một lần là được, thường cũng đã phải từng thử mấy lần. Nếu bạn lỡ châm một điếu thuốc trong lúc đang cố bỏ hút, đừng vội nản lòng, thất vọng, hãy nhanh chóng quyết định bỏ nữa.

 

Bạn hãy tìm cách thay đổi môi trường chung quanh bạn. Nhiều yếu tố bên ngoài tạo điều kiện cho cơn thèm thuốc của bạn trỗi dậy, nên tránh chúng. Chẳng hạn, đi ăn, bạn chọn tiệm ăn không cho hút thuốc lá, để bạn không bị điếu thuốc lá cám dỗ sau khi ăn.

Bạn tránh môi trường có khói thuốc lá.

 

Bạn đặt ra một chương trình vận động. Người năng vận động bỏ thuốc lá dễ thành công hơn người không vận động. Vận động cũng giúp bạn tránh lên cân khi bỏ thuốc, đồng thời tăng cường năng lực cho bạn.

 

Bạn ăn một thực phẩm lành mạnh nhiều rau sống, và uống 8 ly nước mỗi ngày.

 

Bạn tránh rượu, cà phê và các thức uống có chứa chất cà phê, vì những thức này có thể khiến bạn thèm có lại chất nicotine trong cơ thể.

 

Chính phủ muốn mọi người chúng ta bỏ thuốc lá; là những công dân tốt, chúng ta hãy làm theo ý chính phủ, vừa lợi cho mình, khỏi hại cho cộng đồng, vừa đỡ tốn tiền của đất nước này phải bỏ ra để chữa những bệnh của chúng ta do thuốc lá gây ra. Hãy trả ơn cho đất nước bao dung này bằng những việc nhỏ trước, như bỏ hút thuốc lá.

 

 Kỳ tới, ta Tìm Hiểu Các Thuốc Giúp Bỏ Thuốc Lá.

 

 

 

Bác sĩ LÊ ÁNH
10/2018