HAI CHIỀU CAO NGUYÊN và ĐỒNG BẰNG Nguyễn Xuân Hoàng (Kính tặng Quý chị Hà Thị Thu Thủy, Hoàng Thị Lan, Đinh Thị Lan   PHẦN 2:    (Ninh Hòa - Dục Mỹ)   Mặt trời đã lên cao khỏi mái nhà, còn bầu trời mùa này thường trong xanh như được tắm gội vậy.   Người dân quê tôi kẻ buôn người bán mê say và cặm cụi trong công việc của mỗi buổi sáng. Những chiếc xe xích lô nhanh nhẩu chở hàng cũng vừa cập tới bến xe chạy Dục Mỹ. Những chuyến xe lam Ninh Hòa - Dục Mỹ tuần tự tới chuyến được chất đầy khách và hàng hóa gồm hải sản, gà vịt, nem, bánh tráng, rau quả tiếp tục con đường tải lên Dục Mỹ. Giống như lộ trình Hòn Khói – Ninh Hòa, những gióng gánh và thúng hàng to cồng kềnh cũng được treo hai bên thùng xe tăng thêm sức nặng làm cho chiếc xe lam như muốn chõng gọng chạy ì ạch và chậm chạp băng qua chắn gát nhíp Bình Thành.   Xe đều tay ga chạy tới cầu bến Gành, qua đường cua ngặt là đến chợ Bến Gành thuộc xã Ninh-Xuân. Một số người buôn bán xuống xe ở chợ này và số còn lại đi thẳng lên chợ Dục-Mỹ.   Cầu Bến Gành tháng 7 năm 1972 - Ảnh: Nguyễn Xuân Hoàng Xe cộ lưu thông vô cùng nhộn nhịp trên đoạn đường dài khoảng 14 cây số. Xe lam gắng tốc lực vượt qua những chìếc xe máy Honda, xe đạp cùng chiều và những xe nào chạy chậm hơn đang lăn bánh trên đường. Cùng lúc những chuyến xe đò từ Ban Mê Thuột chạy xuống ngược chiều căng gió nghe vù vù.   Những con cu cuồm, cu lửa đang đậu thành hàng từng chặng, từng chặng trên những sợi dây điện dài nằm bên đường trong buổi sáng nắng dịu.   Rồi xe đến cây số năm, tôi lại nhớ đến nghĩa địa Giếng Bọng, nơi đây Má tôi đã được chôn cất vào mùa hè đỏ lửa năm 1972.   Trước năm 1975, cây số năm là nơi của chim trời, nhiều nước, đầy nắng và giàu hoa, và cũng là nơi người lính VNCH di hành thao dợt thành đoàn dài tít tới quân trường Lam Sơn Dục-Mỹ. Những người lính can trường có lúc đi, có lúc chạy, tay hiên ngang cầm súng, trên vai mang nặng chiếc ba-lô, quần áo đẫm ướt mồ hôi quân trường vào những buổi sáng sớm và chiều tà.   Xe bắt đầu chạy rồ rồ lên triền dốc của đèo Biệt Động Quân Dục Mỹ rồi xổ dốc xuống con đường cong là khách biết sắp tới cầu Dục-Mỹ.   Khi thấy cầu Dục Mỹ thì thị trấn Dục Mỹ đã ở trong tầm mắt. Xe chỉ chạy thêm một đoạn ngắn nữa là tới chợ Dục-Mỹ. Khách buôn chuẩn bị xuống hàng.   Cá tôm và rau cải tới chợ Dục-Mỹ thường khoảng 9 giờ sáng mỗi ngày,   Vì có 3 quân trường Lam Sơn, Pháo Binh và Biệt Động Quân nổi tiếng nên Dục Mỹ là địa danh vô cùng tấp nập với những chiếc xe quân đội, xe hàng, xe khách, xe tải, xe ben (be) và xe súc xuống từ Ban-Mê-Thuột tập trung để nghỉ chân, ăn uống, và xuống hàng tại đây. Những quán cơm sườn nướng bốc lên thơm phưng phức, họ chào đón tài xế và khách hàng rất nồng nhiệt.   Di sản của trường Biệt Động Quân Dục Mỹ Ảnh: Thầy Lê Văn Ngô Dục Mỹ là nơi tiêu thụ nhiều mặt hàng sản xuất mạnh nhất gồm có rau quả và hải sản từ Hòn Khói, bánh tráng và nem từ Ninh Hòa, vải vóc và hàng xén từ Nha Trang, đậu xanh, bí đỏ, dưa hấu, khoai lang, cà-phê,.v.v… từ Ban Mê Thuột.   Dục Mỹ có suối nước nóng bốc hơi tỏa lan truyền ra khắp chung quanh và buông trùm xuống trên bề mặt thiên nhiên núi rừng. Nguồn suối Dục Mỹ dẫn về đập Bảy Xã, Ninh Xuân tới cầu bến Gành và đổ về sông Dinh Ninh Hòa.   Dòng suối Dục Mỹ có nước trong veo chảy triền miên suốt năm tháng, và cung cấp nguồn nước ngọt cho toàn dân quân Dục Mỹ. Ai đã từng sống ở Dục Mỹ trong thời thơ ấu chắc không bao giờ quên kỷ niệm là đã từng tắm suối Dục Mỹ, và tôi cũng vậy. Khi xe Lam tôi vừa cập bến Dục-Mỹ, tôi chạy liền ra con suối nhảy ùm xuống tắm bơi lội mát mẻ trong những ngày hè nóng nực và sau đó thì rửa xe sạch sẽ.   Dưới chân cầu Dục Mỹ có nhiều tảng đá bàn lớn rất tiện cho mọi người ngồi giặt giũ, chạy nhảy, tắm gội và ngắm cảnh.   Suối Dục Mỹ Ảnh: Hà Thị Thu Thủy Vì là nơi núi rừng trùng trùng điệp điệp, trời đất thiên nhiên tạo hóa nên mọi người đi đót, đi mây, đi sóng lá, đi củi, đi trầm,.v.v... đều đổ về Dục Mỹ làm điểm xuất phát. Vì có sự hiện diện của người Thượng mà Ninh Hòa tôi gọi là người Đê (Rhadé) nên có nhiều rẩy trồng mía và khoai mì, xa xa bên trong làng là vườn xoài, vườn mít, thu đủ, chuối,.v.v....Men theo con suối hun hút trong rừng là chim chóc đủ loại, nhiều nhất là chim chóc mào và cu cuồm….đóng góp tài nguyên phong phú cho Dục Mỹ.   Những người mua bán ve chai, đồ nhôm, đồ nhựa thường lên xuống Dục Mỹ hoặc những người lái buôn cũng dồn về đây mua nhôm máy bay, sắt, thép, đồng, gang, tôn và ống cống chỉ vì nơi đây còn sót lại nhiều mảnh bom lép, mẻ và đạn dược, ống túc bằng kim loại đều được thầu hết tất cả. Tôi cũng có chở nhiều chuyến xe nặng trĩu về đến ga xe lửa Ninh-Hòa trong nhiều năm sau năm 1975, từ đây hàng được vận chuyển bằng tàu lửa tải vào Sài-Gòn. Còn những tấm tôn tốt được chở ra Hà-Nội.   Tuy cũng cùng một huyện Ninh-Hòa nhưng lại là nơi tập họp những cư dân tứ xứ. Bởi thế, người dân Dục Mỹ có nhiều giọng nói khác nhau, khác với gọng Ninh Hòa, khác với giọng miền biển Hòn Khói.   Dục Mỹ có giọng nói riêng đặc biệt và dễ thương vô cùng. Đi tới đâu tôi cũng muốn gặp lại người Dục Mỹ yêu mến để nghe cho bằng được giọng nói thật hay, thật lôi cuốn của họ.     ***   DỤC MỸ     Quê tôi Dục Mỹ, Ninh Hòa, Hòn Khói. Biển bạc rừng vàng đất phẳng phì nhiêu. Bao năm thắm thiết thâm tình chan chứa. Lắm cảnh phong ba cũng nhớ lại nguồn.   Dục Mỹ của tôi oai hùng lẫm liệt. Có suối trong xanh giữ vững tình thâm. Soi đầy ải bóng hình nơi đất khách. Tứ xứ tâm giao nắng quái* chiều hôm.   Gió sương phủ xuống bên dòng nước suối. Ngày quân trường đẹp mãi lắm anh ơi. Đồng quân phục cùng chung băng suối biếc. Ba-lô trên vai vượt suối băng đèo.   Lính linh lỉnh* nay phân ly mỗi ngã. Người ở lại trầm ngâm mình trong nước. Người ra đi biệt xứ mãi nghìn thu. Mong trở về tâm khảm chốn xa xưa.   Nhìn dòng suối chảy trong xanh nước biếc. Rừng thiêng trầm tiềm kín gió thâm u. Dòng nước trong veo tỏa bóng lùm cây. Tâm hồn chúng tôi phong tư trầm lặng.   * Nắng quái: Ánh nắng vào buổi chiều tà… * Linh lỉnh: Lỉnh dần, lảng dần ra...       Đọc PHẦN 3: (Dục Mỹ - Ban Mê Thuột)            Trí Đức NGUYỄN XUÂN HOÀNG Minnesota, tháng 6/2012