Chuyện
qua đường nghe qua chỉ nhớ vậy thôi. Sáng nay, một ông khách
hàng vào tiệm của bà xă của tôi mua vé số Loto của Texas
Lottery. Tôi thấy người này sao giống như người Guinean kể ở
trên từ vóc dáng màu da và nhứt là đôi môi dày. Sau khi giao mấy
tấm vé số và thu tiền, tôi hỏi chuyện ông khách này và nói là
ông giống người bạn Guinean của tôi như anh em sinh đôi. Ông
cười rồi ra đi. Hai lần gặp gỡ qua đường này lại làm tôi muốn
viết câu chuyện cũ dưới đây.
Bối Cảnh 1
Thời gian :1980-1983,
chương tŕnh Lúa Gạo ONADER/World Bank
Không gian: République
Populaire Révolutionnaire de Guinée
Chính
phủ Guinea và Ngân Hàng Thế Giới lúc bấy giờ muốn tổ chức một Sở
Lúa Gạo. Sau đó sẽ đặt Sở này trực thuộc Bộ Canh Nông. Cái khó
chính là huấn luyện chuyên viên để điều hành sở chuyên môn này.
Tôi được giao trách nhiệm huấn luyện 7 kỹ sư Canh Nông. Một
trong 7 người trẻ này vừa tốt nghiệp ỏ Cuba trở về tên là Barry,
người thứ hai là Mademoiselle Sow du học ở Nga 5 năm cũng vừa
trở về. Năm người kia tốt nghiệp ở trong nước. Họ đều gọi tên
bắt đầu từ Camarade (Camarade Président Sékou Touré, Camarade
Directeur Général De La Banque Mondiale, Camarade Expert,v.v :
chi tiết có ghi trong bài “Thịt Chà Bông”). Chỉ có 7 người nhưng
họ được đối đăi theo “office politics’ làm 3 cánh khác nhau :
phe du học trở về, phe tốt nghiệp trong nước, phe con ông cháu
cha trong đảng đang lănh đạo đất nước.
Anh
Barry thường than với tôi là anh gặp khó khăn v́ họ chê anh viết
và nói Pháp Ngữ quá dở. Tôi hiểu anh v́ 7 năm học ở Cuba, anh
chỉ có vốn liếng của ngôn ngữ Pháp này lúc ở trung học tại
Guinea. Giáo tŕnh ở đại học Cuba lại kém vừa lư thuyết vừa thực
hành, nên khi trở về xứ anh là người lạc lơng. Anh chỉ nuối tiếc
một điều là sao anh không có cơ may đi du học tại Pháp, Bĩ, hay
Canada Québec. Anh biết điều nuối tiếc của anh là không tưởng v́
Camarade Président Sékou Touré của anh đang theo đuổi đường lối
xă hội chủ nghĩa. Đất nước của anh lúc bấy giờ dân chúng ở thành
thị bị bắt buộc đi đến các FAPA (Ferme Agro Pastorale) rặp y
chang theo khuôn mẫu công trường tập thể ở Trung Quốc, hay khu
kinh tế mới ở Việt Nam.
Các bạn
trung học cũ của anh lần lượt vượt biên đến Côte d’Ivoire để t́m
đường sống. Anh không biết tính lối thoát cho cuộc sống của anh
sao cho ổn. Lương hàng tháng của anh chỉ được 30 đô la. Cha mẹ
anh lại nghèo ở vùng Labé mà tôi có dịp ghé thăm với anh trên
đường đi công tác vào nội địa Guinea. Anh kể năm nào mất mùa, mẹ
anh phải bán dụng cụ làm mùa và một ít quần áo cũ để có tiền mua
thực phẩm ăn đến mùa thu hoạch tới. Anh c̣n nỗi buồn lớn về việc
không gặp lại đứa con gái vừa lên ba với một nữ sinh viên Cuba
trong thời gian du học ở đây. Anh mở bóp đưa cho tôi xem h́nh
hai mẹ con rất xinh. Khi c̣n ở Cuba, anh từng có ư định ở lại xứ
này với cô nữ sinh viên sau khi ra trường, nhưng v́ nhiều lư do
về thể chế chính trị, về mức sống ở Cuba, anh phải trở về nhà
với hy vọng 7 năm đi xa, nước của anh khá hơn. Ngày từ giă Cuba,
anh hứa với cô sinh viên sẽ sắp xếp việc đoàn tụ tại Guinea. Đối
diện với hoàn cảnh đen tối của xứ anh ngày trờ về, anh đă vỡ
mộng.
Bối Cảnh 2
Thời gian: 1994,
chương tŕnh Lúa Gạo FAO (Riz Prospère Pour Les Petits Paysans
en
Riziculture
Irriguée Pour Les Pays Africains Semi-Arides au Sud du Sahara).
Không gian: République
de Guinée
Camarade Président Sékou Touré mất năm 1984 mang theo huyền
thoại “Prêt Pour la Revolution”. Người kế vị ông cai trị đất
nước không theo đường lối xă hội chủ nghĩa, lại phiêu lưu theo
chế độ quân phiệt đưa đất nước Guinea nghèo khổ hơn. Tôi đến
Guinea đầu tháng 2,1994 và gặp lại hầu hết những cộng sự viên cũ
của tôi 14 năm về trước làm trong chương tŕnh ONADER, ngọai trừ
anh Barry. Đồng nghiệp cũ của anh cho biết anh đă lấy vợ người
cùng xứ, trở về buông bản của anh ở Labé. Tôi thoáng nghĩ có lẽ
anh đă t́m được sự b́nh an của cuộc đời, quên đi những tranh
giành bon chen của những người không muốn anh làm bạn hay làm bè
cánh, có thể thỉnh thoảng nhận đưọc tin đứa con gái lớn lên tại
một hải đảo không thân thiện với một đại cường ở sát bên cạnh.
Sự gặp
lại cộng sự viên cũ cho tôi cảm giác như người đi xa trở về nhà.
Họ biểu lộ sự mừng rỡ và nói ra những lời chân t́nh. Người nữ
cộng sự viên duy nhất trong số này là Mademoiselle Sow, sau 14
năm vẫn chưa lập gia đ́nh. Diện mạo không thay đổi mấy, vẫn mập
và cân đối. Ít nói và chững chạc. Hồi c̣n làm việc chung với
tôi, Mademoiselle Sow lúc nào cũng hoàn tất công việc chuyên môn
và viết phúc tŕnh rất chuẩn. Tôi đă lượng giá cao về khả năng
của người nữ cộng sự viên này. Những chuyến công tác đến nước
láng giềng Sierra Leone, gặp gỡ các nhà khảo cứu người Nga,
Mademoiselle Sow đă giúp làm thông dịch cho tôi và các nhà khảo
cứu người Nga nhờ 5 năm du học ở xứ lạnh này.
Lần này
gặp lại tôi chung với nhóm nam kỹ sư canh nông, Mademoiselle Sow
mừng rỡ thấy rơ trên gương mặt và nụ cười khi nói chuyện với
tôi. Nữ cộng sự viên xa xưa của tôi nói lời trào phúng và ư nhị
“ Actuellement, Je suis Mademoiselle Sow, il n’y a plus de
Camarade Sow!”, và nói thêm dân Liên Xô không có vui hát trên
đồng hoa như người ta đă từng tô điểm ; người ta đă từng lạm
dụng các từ ngữ camarade, revolution ; khi nghe nhắc lại những
cụm từ này, không tránh khỏi tâm trạng bị dị ứng. Tôi hiểu người
nữ trí thức Guinea đă nhiều năm làm việc chung với tôi ở Conakry
muốn nói ǵ.
Thay Lời
Kết
Chuyện
cũ vừa kể trên cứ c̣n nằm trong kư ức đến khi có điều ǵ gợi ra
tôi nhớ lại như mới vừa xảy ra. Tôi luôn trân quí những chuyện
trên đời mang nặng t́nh và nghĩa. Mọi thể chế chính trị đều thay
đổi theo thời gian, t́nh và nghĩa giữa con người được giữ măi
đến hết cuộc đời.