Lê Miên Khương
rong ngổn
ngang thi phẩm thời nay (ở Việt Nam có hơn 700 tập thơ ra
đời mỗi năm, ở vùng Quận Cam California nghe nói có tới vài
chục thi sĩ trên một cây số vuông !), thời mà thơ rẻ rúng
không người mua, in ra chỉ để tặng bạn bè, tập thơ Bến Đợi
ra đời như luồng gió mát, trong không khí nóng nực mùa hè.
Tập
thơ khổ 14 x 21cm, dày 207 trang, có tranh minh họa, có
những bản nhạc (phổ thơ Kim Thành và Tôn Thất Phú Sĩ
(TTPS)), được tŕnh bày rất trang nhă, biên soạn công phu,
không có lỗi chính tả như ta thường thấy ở một số tập thơ.
Đọc
tập thơ « Bến Đợi » xuyên suốt gần 40 bài thơ của Kim Thành
(không kể 40 bài phụ họa và cảm xúc của người em TTPS)(1),
chúng ta thấy được nỗi ḷng ai oán đầy thương nhớ xót xa của
người quả phụ đối với người chồng tiền định đă vĩnh viễn ra
đi xa ĺa cơi thế.
Cách
đây khoảng một năm rưỡi, t́nh cờ người viết bài này có đọc
được một bài b́nh thơ rất hay của Phan Thái Yên trên nguyệt
san điện tử Giao Mùa: « Kim Thành…Người Sương Phụ Làm Thơ »
(2). Đọc kỹ xong bài đó th́ tôi biết chắc chắn nhà thơ Kim
Thành đó là cô giáo đă dạy Pháp văn cho tôi thuở xưa ở
trường trung học Phan Châu Trinh Đà Nẵng những năm 1962-63.
Sau đó tôi đă vào đọc tất cả các bài thơ của cô, in ra trên
giấy, và trong mấy ngày liên tiếp đă đọc trên đường đi làm
bằng xe lửa. Lúc đó tôi đă trao đổi thư với cô : « Thơ của
cô hay quá, v́ ngoài tài làm thơ của cô ra, xúc tác mạnh
có lẽ v́ chính cá nhân cô đă trả một giá quá đắt : mất vĩnh
viễn một người chồng thủy chung, yêu thương nhau từ thuở c̣n
rất ngây thơ. Sự mất mát to lớn đó, cái đau đớn vô cùng tận
đó đă bắt cô phải trang trải ḷng ḿnh trên giấy dưới dạng
thơ ca. Chắc chắn là cô cũng đă yêu thơ từ lâu rồi, nay đúng
là dịp để cô bày tỏ nỗi ḷng của ḿnh trước tan tác của sinh
ly, của đớn đau thương nhớ ngút ngàn với người t́nh si đă để
cô ở lại một ḿnh ».
Trong
tập thơ «Bến Đợi » này có thêm một số bài thơ mới. Ngoài một
vài bài viết kỷ niệm thời sinh viên Đại Học Sư Phạm Huế,
thời đi dạy học trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng và Vơ Tánh
Nha Trang, hoặc tâm sự với người em TTPS, hoặc về nóng bỏng
thời sự (Em bé Iran), mừng ngày con đi lấy chồng, tất cả các
bài thơ c̣n lại đều nói đến t́nh cảm đau xót nhớ thương
người chồng mến yêu đă mất. Đúng như tựa đề của tập thơ, sự
trông chờ, mong đợi một tương phùng bên kia thế giới là sợi
dây xuyên suốt mấy chục bài thơ. Một cuộc hẹn ḥ tương lai
được loan báo, như cuộc gặp gỡ định mệnh của hai tâm hồn
trước đây năm mươi năm. Bến đợi, bến bờ đợi mong, bến giang
đầu, bến mộng,bến mơ, bến đỗ …là những chữ được lặp đi lặp
lại nhiều lần như một khẳng định cho cuộc hẹn ḥ sắp tới đó.
Vâng, có những con người trời sinh ra là để gặp nhau,
thương nhau, chờ nhau ngay từ tiếng khóc đầu đời, như một
định mệnh, không hề hay biết trước :
Em đang đi giữa trời Hai
Tháng Tám
Ngày Anh vào đời
rộn ră yêu thương
Của Mẹ của Cha và gió muôn phương
Anh đă đến chờ em Anh đâu biết
(Anh Vội Để Một Vần Thơ Đâu Đó)
Quen nhau ở
lứa tuổi vị thành niên, lớn lên bên ḍng sông Hàn, rồi những tháng năm
cùng theo học Đại Học Sư Phạm Huế bên con sông Hương, Bến Ngự trữ t́nh, họ
đă yêu nhau và kết duyên cầm sắt :
Ta gặp
nhau năm mười bốn tuổi
Một sáng mùa
xuân
Nắng vàng rực rỡ
Mắt anh cười không gian rộng mở
Thầm chuyên chở một t́nh si
(Ngồi Tiếc Ngẩn Ngơ)
Họ đă sống rất
hạnh phúc, hạnh phúc đến nỗi nàng không cần phải làm thơ « Ngày xưa em
không làm thơ/Bởi anh là cả trời mơ bên ḿnh »(3) (Mất anh em làm
thơ). Rồi "Bỗng một hôm em trở thành quả phụ", người yêu
dấu đă đành đoạn cất cánh bay xa biền biệt, để lại trần gian những tiếc
nuối khôn nguôi :
Anh ơi bây giờ
Em ngồi tiếc
ngẩn ngơ
Nghe mưa rơi rụng ngoài song cửa
Nghe những giọt buồn rớt quanh đây...
(Ngồi Tiếc Ngẩn Ngơ)
Nếu Xuân Diệu xưa kia
hăm hở rạo rực, mê đắm cuồng nhiệt, vội vàng giục giă yêu như sợ thời gian
xuân trẻ sẽ trôi đi nhanh chóng, th́ người con gái xứ Quảng, tuy cũng có
trái tim lửa cháy như bị hạn hán chỉ chờ cơn mưa lũ dâng trào, chỉ chực để
«được» vỡ đê, lại có cái say đắm đằm thắm :
Và từ đó
Ta thương nhau
thắm thiết
Chia sẻ mỗi buồn vui
T́nh đầu đâu hay biết
Đời vũ khúc rong chơi cùng năm tháng
Đem vô thường bỏ lại sau lưng
(Ngồi Tiếc
Ngẩn Ngơ)
Anh đă đến cùng em không
hẹn trước
Mùa xuân nào cỏ
xanh mượt bờ dâu
Mây trên cao bỗng vội vă tan mau
Và nắng mới trải dài bao mộng ước
(Cảm Tạ T́nh Anh)
Hai năm sống ở Paris sau
khi rời quê hương và trước khi t́m về miền đất hứa Cali là những ngày «
lênh đênh nơi xứ lạ » nhưng vô cùng thi vị. Paris ngày tháng cũ bên người
yêu dấu đă để lại trong tâm tư của người sương phụ biết bao hồi tưởng,
chập chờn kư ức khó quên. Nàng trở lại đây «sau hai mươi sáu năm dài »,
tâm hồn héo úa, ứa lệ bước trên những con đường thơ mộng một thời chung
bóng mà giờ đây chỉ c̣n là kỷ niệm. Hai mươi sáu năm, mái tóc bồng bềnh
buông thả đôi vai ngày xưa nay đă « hai màu » theo với thời gian. « Ḷng
buồn như bia mộ », nàng bàng hoàng rung cảm đau đớn nhớ lại cái « thưở
trầm hương » đă qua không bao giờ trở lại :
Anh, em đă trở lại
Paris
Sau hai mươi sáu
năm dài
Cùng anh
Vượt trùng dương t́m đất hứa
Hai mươi sáu năm em già hơn trước
Một ḿnh, trống vắng
Tóc hai màu khó che dấu nét phôi phai
Em trở lại đây
Không có đợi chờ
Ḷng buồn như bia mộ
Nhớ bước chân anh trên từng viên gạch cổ
In dấu mỗi lần qua
Nhớ nụ cười anh ôm kín nỗi lo xa
Những tháng ngày chúng ḿnh lênh đênh nơi xứ lạ
Anh, em đă trở lại Paris
Đi giữa mưa gầy
Tháng Bảy
Kỷ niệm chập chùng trang kư ức
Mắt cay cay cơn huyễn mộng trùng phùng
(Em Đă Trở
Lại Paris)
Yêu người yêu cả
đường đi lối về. Vương quốc t́nh ái hồn nhiên đằm thắm một thời Paris mà
nàng trân trọng, chỉ là một nối dài của t́nh yêu cọng hưởng với người t́nh
đầu tiên và măi măi ngàn sau. Nàng đă trải ḷng ḿnh, qua lời nhắn nhủ,
san sẻ cùng người em rất thân thương TTPS :
Em sẽ nhận ra
Trong bao la
Từ thinh không vọng lại
Điệu ru buồn u uẩn của sinh ly
Em sẽ nhận ra
Căn nhà đó Beautreillis một thuở
Sau cánh cửa mở hờ
Là một trời dấu yêu ấp ủ
Là hương đêm tỏa ngát đóa diệu kỳ
Và em ơi!
Hăy cúi xuống
Hôn dùm chị bờ rêu phong trước cổng
Nhặt hộ anh viên sỏi đá ngậm ngùi
(Nhớ Nghe Em)
Mùa thu tháng
mười đi qua từng chân tóc rụng với nỗi nhớ mù khơi, nàng gửi hồn ḿnh theo
cánh nhạn bay xa:
Em ngồi đây, héo nụ
cười
Tháng mười vàng
trổ nghe buồn mang mang
Ch́m theo cánh nhạn về ngàn
Tóc em rụng xuống sợi nào cũng anh
(Mất Anh Em
Làm Thơ)
Cũng có khi, trong
nỗi buồn chất ngất bóp chết con tim, không biết bám víu vào đâu, Kim Thành
đă vô lư, rất t́nh, trách cứ người yêu. Và cái nũng nịu hờn dỗi « vô lư đó
» đă làm người đọc càng thêm thương cảm :
Lời thề đó năm mươi
năm chưa đủ
Anh hăy đền em
những ngày tháng cũ
Hăy đền em giờ đây tàn bóng đổ
Em bơ vơ nỗi nhớ buốt hồn đau
(Bỗng Một Hôm)
Tương tư khắc khoải đợi
chờ, đ́u hiu trong ốc đảo cô đơn, thuyền lạc bến đi không tới bờ, đàn đứt
dây cung giai lạc điệu, một ḿnh bâng khuâng trong ảo giác chập chờn ẩn
hiện :
Cơn gió nhẹ theo mây
vờn tóc rối
Là cơn mưa dội
mát đến vô cùng
Vỗ về ta qua từng giờ hấp hối
Biến ngục tù thành hải đảo hoang vu
………………………………………………
Đêm xanh xao buồn lênh đênh
bất tận
Đời theo đời lận
đận kiếp phù vân
Nỗi khắc khoải xoáy ṃn tim nhức nhối
Ta mệt nhoài ôm bóng tối vây quanh …
(Một Cơi
Chập Chùng)
Để rồi nước mắt âm thầm
chảy ngược vào tim. Tưởng gần gũi trong gang tấc mà xa cách vời vợi ngàn
trùng. Ám ảnh, thao thức, gợi nhớ, suy tư, mộng mơ …đă hạ sinh được những
vần thơ u uẩn, tràn đầy nước mắt, thấm đẫm ḷng người :
Đêm hôm qua em nằm
yên không ngủ
Nghe nhạc buồn
em ngỡ bước chân anh
Bỗng tinh tú vỡ tan từng mạch máu
Anh xa xôi cũng chưa hết ân cần
T́nh anh đó…hồn em như bối
rối
Nước mắt nào
nghe cay chát bờ môi
Anh run sợ, « đừng em ơi đừng khóc
Tội nghiệp em đau nhức trái tim anh »
(Cảm Tạ T́nh Anh)
Thỉnh thoảng đâu đó ta lại
bắt gặp cái sắc sắc không không thoáng đượm chất Thiền :
Em đứng nơi đây
ngóng đợi ǵ
T́m anh? Anh đó
măi t́m chi
Hồn ta một phiến ngàn dâu bể
Đổ xuống đời nhau vạn kiếp sau
(Đếm Sao)
Hoặc thiết tha réo gọi và
chơi vơi trong cái vô định của cuộc đời không biết sẽ trôi về đâu :
Mùa thu đến trời vẫn
cao vời vợi
Anh, Phổ Hà,
ḍng sông măi trôi xa
Xin chớ phôi pha
Hỡi trầm luân em nương tựa
Đưa hồn thơ đến tận cửa u linh
……………………………………………
Trong tỉnh lặng
đ́u hiu
Tiếng kinh cầu vọng gọi
Ta giật ḿnh tự hỏi
Cơi chập chùng hay ngơ cụt không tên
(Một Cơi Chập Chùng)
Không lẳng lơ như Thị
Mầu, đoan trang chung thủy với t́nh yêu, Kim Thành đă không chấp nhận
thái độ mà cô cho là chao qua chao lại trong t́nh cảm của nhân vật CHỊ RÊU
trong phim « Phố Hoài » của đạo diễn Song Chi (4) mà hai cô tṛ đă có dịp
trao đổi. Đó là cái rigueur morale mà cô vẫn nuôi dưỡng cho quan niệm t́nh
yêu của ḿnh.
T́nh yêu như cây lớn, như
biển cả, là cội nguồn tươi mát, là động lực thúc đẩy sáng tạo, mảnh đất
màu mỡ nuôi dưỡng trái tim đa cảm đi t́m không tưởng :
Chiếc lá ĺa cành đi
đâu mà vội
Đời biển dâu tôi
đứng ngóng từng giờ
Những đợi chờ dường như dài bất tận
Để bao lần trăng tṛn khuyết thương mong
…………………………………………………
Câu thơ viết
đọng t́nh theo hơi thở
Bay bơ vơ t́m bến mộng đầu non
Ngơ đường cùng chạm bàn tay tượng đá
Trời ơi trời… tôi gục ngă tương lai
(Buồn vui mưa nắng)
Ḍng thơ Kim Thành đôi khi
biến động nhẹ nhàng trong nỗi buồn xa vắng vướng vất ít nhiều chút t́nh
hoài cổ Bà Huyện Thanh Quan :
Vẫn một vầng trăng
treo giữa trời
T́nh ḿnh nay đă
cách đôi nơi
Bến đợi thuyền neo chờ cổ độ
Chẳng biết chừ sóng vỗ nơi mô
Phố xưa một thoáng trầm
hương cũ
Đă phủ rêu phong
luống ngậm ngùi
Phủi bụi trần gian anh lạc cảnh
Em hồn đơn lạnh ngóng trăng rơi…
(Trăng và Tôi)
Nhưng có lẽ bài thơ buồn
nhất, cô đơn nhất, là bài thơ tác giả đă viết như một t́nh thư gửi người
dấu yêu khuất bóng, biền biệt chân mây, trong Ngày T́nh Yêu:
Ngày Valentine buồn
hiu hắt
T́nh xa bay tận
cuối chân mây
Anh có biết em đang lệ đổ
Ngồi vỗ về nỗi nhớ khôn nguôi
………………………………………
Màu thời gian
xanh xao tàn úa
Tiếng chuông buồn réo gọi âm xa
Tim thức giấc hay tim đă chết ?
Giữa khô cằn sỏi đá trơ trơ
(T́nh cuối chân mây)
Anh đă bỏ đi, đă lỗi hẹn,
nhưng t́nh anh th́ trước sau « măi măi không phai ». Ta thấy Kim Thành là
người có cái may mắn được lá bùa t́nh yêu chiếu mạng, nâng niu che chở
suốt một đời. Phải chăng cái may mắn đó đă làm cho sự mất mát càng to lớn
hơn và nỗi đau càng thêm vô cùng ?
Anh Hoàng Tử không
chỉ ngày gặp gỡ
Tóc điểm sương
vẫn gối mộng từng giờ
Đời sỏi đá anh d́u em sánh bước
Trải muôn hoa ta luân vũ nghê thường
Những đứa con ḿnh kim
cương ngọc quí
Là kho tàng anh
để lại cho em
Cảm tạ t́nh anh một đời chung thủy
Cảm tạ t́nh anh ơn phút t́nh cờ
(Cảm tạ t́nh anh)
Trong khát vọng đợi chờ,
nghi vấn thường đặt ra, ta bắt gặp những tiếng thở dài thơ` thẩ̃n, trong
mơ hồ một cơi ngóng trông :
Bến đợi bây giờ ở
nơi đâu ?
Người ơi có biết
em đang sầu
Nh́n bốn phương trời xa xa lắc
Chỉ thấy một màu thương nhớ thương…
(Nghe hồn bay
bổng)
Giấc mơ Ngưu Lang Chức Nữ
cũng chỉ là một hy vọng viễn vời trong mênh mông vũ trụ, thời gian xâm
thực làm hao ṃn ḷng tin nơi cuộc gặp gỡ cuối cùng:
Hỡi cánh gió thả
trôi niềm mơ ước
Chở giùm ta cầu
Ô Thước sông Ngân
Chút trần ai tơ vương c̣n sót lại
Giấc mộng hờ không dấu vết ăn năn…
…………………………………………
Tháng Bảy mưa
ngâu
Giọt buồn rơi rất khẽ
Trên tàng cây xanh lá
Ướt sũng trái tim đau
Em ngước mặt nghe hồn băng giá
Nh́n trời cao chẳng thấy bóng thương yêu
(Tháng bảy mưa ngâu)
Nhưng cuối cùng th́ Kim Thành vẫn « ta chừ vẫn đợi ». Ở đây không có
sự suy tính, mà là một khẳng định vô cùng lăng mạn hướng về tương lai mờ
mịt :
T́nh rơi rụng, một cung đàn
đứt phím
Tím một góc trời
tím bước đi hoang
Chiều buông lơi nh́n ḍng sông nước chảy
Nước chảy qua cầu sỏi đá buồn đau
Nước chảy qua cầu ta chừ
vẫn đợi
Vịn cuộc đời đi
cho hết trăm năm
Bâng khuâng ǵ những xa tít mù tăm
Mưa, mưa măi, mưa hoài, mưa chẳng tạnh
(Ta chừ vẫn đợi)
Với tập thơ Bến
Đợi, tác giả Kim Thành không t́m cách cách tân thơ, không làm dáng, làm
điệu bộ như một số nhà thơ (lớn hoặc nhỏ), không dùng ngôn từ lắc léo hay
ḷe loặt với những xuống hàng, chấm câu cầu kỳ. Dễ đọc dễ hiểu, có biên độ
xúc cảm lớn v́ chân thật, giàu nhạc tính, giàu h́nh ảnh màu sắc như hội
họa. Đặc biệt thơ gây xúc động mạnh mà vẫn không làm người đọc có cảm giác
quá than khóc ảo năo : một ngữ ngôn biết tự điều tiết lời. Tập thơ Bến Đợi
có nhiều bài đạt tới đỉnh cao, rực rỡ sáng. Có những câu trong bài rất tài
hoa. Về kỹ thuật thuần túy : có những câu thơ lục bát hoặc song thất lục
bát gieo vần không tuân theo luật lệ cố hữu (ngay cả những tác phẩm lớn cổ
điển cũng ít có 100% đúng luật !), nhưng sự «nhảy rào» này không làm tổn
hại chất thơ, ngược lại đă làm tăng lên sự uyển chuyển nhịp nhàng, thể
hiện biệt tài riêng của tác giả ! Nguồn thơ có sức xúc cảm lay động lớn và
giàu nhạc điệu khiến ta dễ dàng chấp nhận và quên đi cái máy móc khư khư
cứng ngắt của kỹ thuật. Mục đích của thơ không phải là diễn tả mượt mà
t́nh cảm của trái tim sao ?
Mấy ai trong chúng ta nhớ
và thuộc ḷng hàng trăm hàng ngh́n bài thơ của các tác giả nổi tiếng như
Xuân Diệu, Huy Cận, Thế Lữ, Nguyễn Bính, Chế Lan Viên, Tế Hanh,…Có ai nhớ
được vài câu bản dịch tiếng Việt của Tỳ Bà Hành trong sự nghiệp thơ đồ sộ
của Bạch Cư Dị đời thịnh Đường ? Có thể chúng ta thuộc một vài bài, có thể
một vài câu (trong một bài) của một tác giả nào đó. Như vậy, trong thực
tế, câu thơ đóng vai tṛ rất quan trọng trong một bài thơ, cũng như một
bài thơ (chất lượng) đối với một tập thơ (số lượng). Trong ư nghĩa này,
thơ t́nh Kim Thành có những bài rất hay (Em đă trở lại Paris, Mất anh em
làm thơ, Ngồi tiếc ngẩn ngơ, Bổng một hôm, Cảm tạ t́nh anh, Đếm sao), một
ngày nào đó có thể được sắp vào kho tàng văn học sử thơ t́nh Việt Nam,
theo thiển ư người viết bài này (cũng như bài “Màu tím hoa sim” của Hữu
Loan viết cho người vợ trẻ bị chết đuối). Những bài thơ vừa kể trên của
Kim Thành (5) làm người đọc xúc động vô cùng v́ lời lẽ chân thật thiết
tha, chữ nghĩa kén chọn, súc tích mượt mà nhưng b́nh dị, nói lên được nỗi
ḷng u uẩn thương nhớ chất chứa đầy kỷ niệm của nhà thơ với người chồng đă
khuất. Đặc biệt bài “Em đă trở lại Paris” đă làm người viết choáng váng,
đọc đi đọc lại không biết bao nhiêu lần, mà lần nào cũng “mắt cay cay“ như
một câu trong bài thơ đó.
Lê Miên Khương
Paris, tháng 9 /
2007
(1) V́ bài viết giới hạn, chúng tôi chỉ đề cập đến thơ Kim Thành mà thôi.
(2) Phan Thái Yên, « Kim Thành…Người sương phụ làm thơ », nguyệt san Giao
Mùa (có in lại ở phần cuối tập thơ nầy).
(3) Tất cả các câu viết nghiêng là trích thơ Kim Thành, trừ khi có chú
thích khác.
(4) Phim Phố Hoài kể chuyện anh Dậu học giỏi con nhà nghèo, sau mấy chục
năm du học thành danh ở hải ngoại, về lại thành phố tuổi thơ Hội An, t́m
lại nhà thầy giáo cũ để trả ơn nghĩa. Dậu và người chị (Rêu, con gái của
thầy) nhắc lại những dĩ văng êm đềm trong khung cảnh đặc biệt của phố Hội.
Một phim đầy thơ tính.
(5) Website thơ Kim Thành : «
www.kimthanh.net
»