Đặc San Xuân

Cầu DINH tháng 9 năm 1968 - Ảnh: Lê Văn Ngô

PHỦ NINH HÒA

Lê Văn Ngô

P

hủ Ninh Hòa xây cất từ năm nào tôi không biết, nhưng vào năm cuối của Vua Bảo Đại trị vì nước Việt Nam và thời kỳ Việt Minh lên nắm chính quyền, tôi đã lui tới cơ quan hành chánh này nhiều lần, nên nhớ rất rõ, có thể kể lại như sau:

Trước năm 1945, thời Pháp thuộc, cơ sở hành chánh Phủ Ninh Hòa tọa lạc tại làng Phước Đa, tổng Phước Khiêm, phủ Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa (hệ thống hành chánh lúc bấy giờ không có xã).

Nếu du khách đi từ cầu Dinh về hướng Bắc theo QL1 khoảng 1km để ý bên trái có một con đường đất rẽ vào làng Phước Đa dài 400m, xe du lịch có thể chạy vào được, đó là con đường vào Phủ cũ Ninh Hòa. Bên phải con đường đất này cách QL1/ 200m, một lô đất rộng khoảng 20.000m², giữa lô đất có một nền nhà cao, xưa kia là một tòa nhà ngói mái âm dương, vách xây gạch, trần nhà cao thoáng, đây là trụ sở Phủ Ninh Hòa, bên phải, bên trái, phía sau, mỗi bên một dãy nhà ngói, nền thấp hơn, đây là nơi ở của lính canh gác, nhà xe, nhà bếp, v.v... Trước mặt tòa nhà là một cái sân rộng, giữa có cột cờ. Năm 1945, vào ngày 9 tháng 3 Nhật lật đổ chính phủ Pháp trên toàn cõi Đông Dương, ngày 13/9/1945 Nhật đầu hàng Đồng Minh, Việt Minh lên nắm chính quyền vẫn dùng địa điểm này để làm việc, nhưng đổi tên gọi là Huyện Ninh Hòa, điều hành công việc bởi một Huyện ủy. Vào đầu năm 1946, người Pháp trở lại đánh chiếm Việt Nam dưới sự giúp đỡ của quân đội Anh, chính phủ Việt Minh phải rút vào rừng núi lập chiến khu và ra lệnh “Tiêu thổ kháng chiến” đập phá tất cả các cơ sở hành chánh và công sự kiên cố, Phủ Ninh Hòa ra tro bụi từ ngày đó.

Sau những năm tháng loạn lạc, dân làng trở về thu lấy gạch, gỗ, sắt... mang đem đi xây dựng nhà riêng. Khi chính phủ Ngô Đình Diệm cầm quyền, Ty Tiểu học Khánh Hòa cho xây cất trên nền nhà này hai lớp học cho các con em trong làng với mái tranh đơn sơ. Vào năm 1948, Pháp trao trả nền độc lập lại cho Việt Nam dưới quyền lãnh đạo của Quốc Trưởng Bảo Đại. Tân chính quyền lập cơ sở hành chánh mới để làm việc tại Ngã ba QL1 và đường đi Ban Mê Thuột, nằm giữa những đám ruộng lúa đầy nước, chung quanh có năm hàng rào kẽm gai kiên cố bao bọc để chống du kích Việt Minh thường đêm về xâm nhập đánh phá vào doanh trại. Danh xưng gọi là Quận Ninh Hòa, Tỉnh Khánh Hòa. Sau năm 1975, nhà cầm quyền Cộng sản Việt Nam vẫn còn dùng quận đường cũ làm việc nhưng đổi danh hiệu là Huyện Ninh Hòa, thuộc Tỉnh Khánh Hòa.

Cơ sở hành chánh ngày càng phát triển theo tình hình an ninh và nhu cầu dân số, ngày nay trở thành Thi Trấn rộng lớn, những đám ruộng ngày xưa nay đã được lấp thành mặt bằng. Phủ cũ Ninh Hòa ngày nay không còn dấu tích nhiều vì dân làng chia nhau chiếm đất cất nhà đưa lịch sử vào quên lãng.

Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo

Nền cũ lâu đài bóng tịch dương

(“Thăng Long Thành Hoài Cổ” của
Bà Huyện Thanh Quan)

Viết theo ký ức những ngày thơ ấu

LÊ VĂN NGÔ

(San Jose, Hè 2007)