XỨ NINH:  THẮNG CẢNH & DI TÍCH

 Phần (1)   |  Phần (2)  |   Phần (3)   |    Phần (4)   |   Phần (5)   |  Phần (6)  |  Phần  (7)  |

       Phần  (8)  |    Phần  (9)  |   Phần  (10)  |  Phần  (11)  |  Phần  (12)  |    Phần  (13)


     www.ninh-hoa.com
 

Phần 12:
 

Tại Xứ Ninh hầu như làng nào cũng có một ngôi đình, ở đây chúng tôi xin giới thiệu 3 ngôi đình vừa cổ kính vừa xinh đẹp mà theo thiển ý đây là ba ngôi đình tiêu biểu tại huyện Ninh Hòa:

 ĐÌNH MỸ HIỆP:

Tọa lạc tại làng Mỹ Hiệp xã Ninh Hiệp huyện Ninh Hòa, nằm sát Quốc lộ 1 gần Kho Thuốc Lá Ninh Hòa (gọi là Bataillon) mặt tiền hướng ra quốc lộ tức là xây về hướng biển Đông .

Theo Xứ Trầm Hương, vào cuối đời Vua Tự Đức (1848-1883) làng Mỹ Hiệp trùng tu xong ngôi Đình Mỹ Hiệp có mời Ông Nguyễn Khanh người làng Võ Cạnh huyện Vĩnh Xương (đậu Tú Tài triều Tự Đức văn hay chữ tốt, về sau hưởng ứng Cần Vương đứng lên chống Pháp tuẫn tiết năm 1886)) ra viết giùm chữ "Thần" bằng Hán tự nơi vách Đình để thờ. Ông viết nét chữ to lớn mạnh mẽ, riêng nét sổ thì thẳng băng rắn rỏi như cây cột mun, cho nên chữ "Thần" trông oai nghi lẫm liệt như là đã hóa Thần.

Qua đó chúng ta biết Đình Mỹ Hiệp đã có một lần đại trùng tu vào cuối thời Tự Đức, như vậy thời gian tạo lập đình được ước tính từ cuối thời vua Tự Đức trở về trước, tức là trong quãng thời gian từ lúc lập làng vào hậu bán thế kỷ thứ 17 đến hậu bán thế kỷ 19.

Anh Trần Thế Vinh có cho biết năm 1950, đình Mỹ Hiệp được Thủ Hiến Phan Văn Giáo người làng Mỹ Hiệp, cho đại trùng tu quy mô thành một ngôi đình hoàn toàn mới, đẹp, cổ kính mà nghệ thuật kiến trúc chạm trổ đứng hàng đầu trong tỉnh Khánh Hòa.

Tóm lại, ngôi Đình Mỹ Hiệp được tạo lập từ hậu bán thế kỷ 17 đến hậu bán thế kỷ 19, có một lần trùng tu thời Tự Đức và được cất lại vào năm 1950 là một ngôi đình độc đáo nhất tại xứ Ninh.

Tác giả Nguyễn Văn Thành trong bài "Ninh Hòa Địa Lý Khái Quát" đã viết như sau:

"Đình Mỹ Hiệp ở Thị trấn Ninh Hòa tiêu biểu kiến trúc cổ với nghệ thuật chạm trổ điêu khắc mỹ thuật, lớn và linh thiêng tọa lạc sát Quốc lộ 1."

  ĐÌNH XUÂN HÒA:

Tọa lạc tại làng Xuân Hòa, xã Ninh Phụng, huyện Ninh hòa, nằm sát Quốc lộ 21 gần Trụ sở mới của Xã Ninh Phụng, mặt tiền nhìn ra quốc lộ tức xây về hướng Nam, có dòng sông Cái chảy quanh co sau lưng Trường Cấp 1, 2 Ninh Phụng.

Theo anh Phạm Ngọc Cửu, người làng Xuân Hòa cho biết đình Xuân Hòa được đại trùng tu (xây mới) vào đầu thập niên 50.

Đình Xuân Hòa trông cổ kính, riêng về mặt kiến trúc chạm trổ cũng thật là tinh tế tuyệt vời.

 ĐÌNH ĐIỀM TỊNH:

Tọa lạc tại đầu làng Điềm Tịnh xã Ninh Phụng huyện Ninh Hòa. Đình nằm trên một khu đất rộng, cao ráo, thoáng đãng, không nhà cửa. Sau lưng và 2 bên đình là Gò Đình, Gò Tháp, xa xa là dãy núi Vọng Phu và núi Đá Bàn ẩn hiện. Đình xây về hướng Nam nhìn xuống cánh đồng Điềm Tịnh nằm dọc theo sông Đá và cánh đồng Xuân Hòa nằm dọc theo sông Cái lượn lờ sau hàng tre. Đặc biệt nhất là hàng me cổ thụ tỏa bóng mát sau đình và cây gạo đại thụ trên 300 tuổi có tàng lá sum sê như tàn lộng đứng che phía dưới đình mà bên cạnh là khu Mã Tháp có cả chục ngôi Bảo Tháp vươn cao với những đóa sen xòe nở tô điểm cho quang cảnh ngôi đình càng thêm xinh đẹp.

Có 2 câu ca dao tả cảnh đẹp của một ngôi đình thời xưa:

Hôm qua tát nước đầu đình
Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen

Về phong cách kiến trúc, Đình Điềm Tịnh thiên về đường nét thẳng và mạnh, nhất là hàng cột với nhiều cây cột tròn đứng ngay hàng trước thềm đình trông uy nghi, làm du khách liên tưởng đến lối kiến trúc trụ tròn độc đáo của người Hy Lạp cổ.

Hằng năm cứ đến ngày 16 tháng Hai ta trăng tròn và sáng thì dân làng Điềm Tịnh lại tập trung về đình để dự lễ cúng Xuân. Buổi lễ diễn ra trong đêm theo đúng nghi thức như đã trình bày ở phần Đình Làng, chỉ thêm một Lễ Rước Sắc Thần trọng thể từ Chùa Thiên Bửu về Đình Làng tiến hành vào 5 giờ chiều. Đoàn Rước Sắc đi thành 2 hàng dài có cờ xí tung bay có chiêng trống rộn ràng và lễ nhạc nghiêm trang.

Đình Điềm Tịnh là một di tích cổ kính như phần đông những ngôi đình cổ kính tại xứ Ninh nhưng về phương diện cảnh quang và phong thủy thì tại huyện Ninh Hòa không dễ gì tìm một ngôi đình có cảnh quang đẹp đẽ và phong thủy lý tưởng như ngôi Đình Điềm Tịnh.

  MIẾU BÀ:

Hầu hết tại các làng ở xứ Ninh xưa đều có xây miếu thờ Bà Thiên Y A Na, gọi tắt là Miếu Bà. Thường miếu nào cũng có một số ruộng đất để dùng vào việc nhang khói vào các ngày Rằm, mùng Một hay tế tự do tư nhân cúng hoặc do làng trích công điền công thổ. Hàng năm tại miếu có lễ Khai Xuân vào khoảng mùng Tám đến Rằm tháng Giêng ta, lễ vật toàn đồ chay bánh trái chè xôi... Riêng lễ Tất Niên từ 23 đến 27 tháng Chạp cúng mặn và đặc biệt phải có hai bộ tam xên. Nghi thức tế miếu cũng giống như tế đình.

Xin trích Văn Tế Miếu Bà đã được dịch từ nguyên văn chữ Hán:

"Tại nước Việt Nam, năm... tháng... ngày... tỉnh... huyện... xã... thôn...
Đồng thôn chúng tôi cử ông... làm chánh tế hợp cùng quan viên hào mục thiện nam tín nữ lớn bé, sắm sửa lễ vật gồm có...

Kính dâng lên:

Bà Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi hồng nhơn phổ tế linh ứng trang nghiêm
  Thượng đẳng Thần.

Ngũ hành Thần nữ nương nương.

Nhị vị Thần nữ

Sơn lâm Chúa tướng Lý Nhĩ chi Thần

Thần đương niên hành khiển hành tinh

Tả ban liệt vị, hữu ban liệt vị

Mà thưa rằng:

Kính lạy Thánh Mẫu, Bà sinh ra rất lạ, giáng thế khác thường. Bà là giống Tiên nên hay tìm giống dưa mà thưởng thức là vị thiên hương nên thác nhập vào cây kỳ hương. Với một gốc cây vượt qua sóng gió hàng vạn dặm. Bà bay vụt qua kết nghĩa trăm năm ở miền Bắc Hải. Vài ba năm sau Bà trở lại Quê hương, ngôi Bảo Tháp được xây cao ngất ở phương Nam. Ban đêm khi có tiếng sấm và hào quang Bà đi lại, một dãi ánh sáng như sao bay theo. Khi dân chúng thiết lễ cầu mưa thì có mưa, trăm họ được thấm nhuần ơn nước cam lồ thơm tho mát dịu.

Nay nhân tục lệ đã đến, kính dâng lễ mọn, nguyện xin: Tinh anh Bà phảng phất đâu đây, trên cao soi xuống chứng giám lòng thành. Cầu mong Bà là bậc Thánh lưu phước, bậc Thần lưu ơn, ban rải và giúp cho phước lành bằng cách bảo vệ trong làng được trên thuận dưới hòa, trẻ già trật tự, giúp trong làng được thuần phong mỹ tục, dân vật an ninh.

Lại mong chư vị Tôn Thần ban thêm ân huệ.

Nay kính."

 MIẾU BÀ LÀNG ĐIỀM TỊNH:

Tọa lạc tại làng Điềm Tịnh, xã Ninh Phụng, huyện Ninh Hòa. Miếu Bà nằm kế ngôi Đình Làng về phía Đông núp bóng dưới cây gạo đại thụ có trên 300 tuổi mà bên cạnh là ngôi Cổ Tháp Bửu Dương 7 tầng kiến trúc xinh đẹp từ thời Tây Sơn.

Miếu Bà và Đình Làng được xây dựng từ thuở lập làng cách nay trên 300 năm tại khu vực gò Đình Cũ gần đập đúc Điềm Tịnh. Năm 1951 miếu và đình được dời về khu vực đầu làng Điềm Tịnh ngày nay, xây mới bằng gạch lợp ngói âm dương.

 

  

 

Đọc:  Xứ Ninh: Thắng Cảnh và Di Tích  - 

 Phần 1       Phần 2       Phần 3       Phần 4       Phần 5     Phần 6    Phần 7

 Phần 8       Phần  9      Phần 10    Phần 11   Phần 13

 

 

          VINH HỒ
(Orlando, Tháng 10/2004)

Tài liệu tham khảo:

Lược sử Chùa Thiên Bửu, 1993, Ban Hộ Tự và Tổ Sử
Lịch Sử Chùa Huệ Thành Hội Quán, Đường Sơn (Quách Cảnh dịch)
Lịch Sử Chùa Trường Thọ, Ban Hộ Tự
Lịch Sử Chùa Phật Học, Ban Hộ Tự
Sơ Lược Lịch Sử Chùa Khánh Long, Nguyễn Khánh Vân
Tiểu Sử Chùa Sắc Tứ Thiên Ân, Ban Hộ Tự
Lịch Sử nhiều Chùa đăng trên: www.ninh-hoa.com
  <http://www.ninh-hoa.com>
Đôi Nét Lịch Sử về Giáo Họ Mỹ Hoán, Linh mục Trần Văn Điện
Lịch Sử Thánh Thất Đại Cát, Hiền hữu Võ Sự
Non Nước Khánh Hòa, Nguyễn Đình Tư
Xứ Trầm Hương, Quách Tấn
Ninh Hòa Lịch Sử Khái Quát, Nguyễn Văn Thành
Dốc Lết, Dương Tấn Long
Lăng Bà Vú, Thùy Trang
Suối Nước Nóng Dục Mỹ, Phó Đức Lâm
Trở Về Thăm Suối Nước Nóng - Hà Thị Thu Thủy
Đặc san Khánh Hòa Nha Trang, FL, TX, Nam CA, Bắc CA (nhiều số)
Việt Nam Sử Lược, Trần Trọng Kim
Sài Gòn 300 năm cũ, Nguyên Hương Nguyễn Cúc
Việt Nam Phật Giáo Sử Lược, Thượng Tọa Mật Thể
Lược Sử Phật Giáo Việt Nam, Thích Minh Tuệ