Tìm HiỂu Các Dòng HỌ Chính cỦa ViỆt Nam
Ở HẢI  NGOẠI

Phần 9:

DÒNG HỌ PHAN Ở HẢI NGOẠI:
Nguyễn Văn Thành
Thân tặng anh Phan Thanh Tâm, hậu duệ đời thứ 5 của cụ Phan Thanh Giản


  

 

Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, giòng người tị nạn đầu tiên với tổng số khoảng 130 ngàn người của 3 nước Đông Dương: Việt Nam, Ai Lao và Cam Bốt tới tị nạn tại Hoa Kỳ. Trong số 130 ngàn người đó, người Cam Bốt và Ai Lao chiếm khoảng 30 ngàn và khoảng 100 ngàn người còn lại xuất xứ từ Việt Nam. Tuy nhiên, trong số 100 ngàn người Việt cùng nhau từ Việt Nam tới Mỹ thì khoảng 30 ngàn người Việt gốc Trung Hoa vì họ là những người kinh doanh có đủ phương tiện nhanh chóng rời Việt Nam trước khi toàn miền Nam rơi vào tay của quân Cộng Sản miền Bắc. Còn lại 70 ngàn người mà đại đa số là gia đình của các chiến sĩ Không quân bay đêm 28 tháng 4 năm 1975 từ Sài Gòn tới Thái Lan với tất cả những phi cơ nào có thể bay được. Đại bộ phận Hải Quân gồm tàu lớn hay tàu nhỏ kể luôn một số lớn đơn vị Hải Quân tập trung ở Phú Quốc đều trực chỉ ra biển khơi ngày 30 tháng 4. Các tàu thương mại, tàu đánh cá cũng ra hải phận quốc tế, nơi đó có hạm đội số 7 túc trực giúp đỡ, sẵn sàng tiếp tế, và hướng dẫn chạy tới Phi Luật Tân, và được vận chuyển tới đảo Guam, đảo Wake,.v.v...

Xem như vậy với một dân số trên 20 triệu người trong đó gốc Việt Nam chính thức chỉ có khoảng 70 ngàn người rời bỏ Việt Nam mà đại đa số là các quân nhân, công chức, thương nhân và gia đình. Thế mà ngày nay ước lượng khoảng gần 3 triệu người Việt Nam ở rải rác trên 50 quốc gia trên toàn thế giới từ những nước lớn như Mỹ quốc, Anh, Canada, Đức, Bắc Âu, Pháp, Na Uy, v.v.., đặc biệt tập trung nhiều nhất tại Hoa Kỳ khoảng gần 1 triệu rưởi người.

Trong số các người Việt Nam ở hải ngoại có dòng họ danh tiếng: dòng họ Phan. Dòng họ Phan mặc dầu chưa từng làm vua như các dòng họ Đinh, Lê, Lý, Trần, Hồ, Nguyễn nhưng cũng có một vị từng làm Quốc trưởng một thời tại nước Việt Nam Cộng Hòa.

Xét từ thời Thượng cổ, trong thời Hồng Bàng tức là thời đầu tiên lập quốc thì đã thấy các danh nhân mang họ Phan. Họ Phan xuất hiện từ thời Kinh Dương Vương. Hùng Vương có 18 đời, Hùng Vương thứ 18 là Hùng Duệ Vương có một tướng là ông Phan Tây Nhạc hiện nay còn đền thờ trong đình xã Xuân Phương huyện Từ Liêm Hà Nội. Trong thời Bắc Thuộc khi hai bà Trưng nổi lên chống quân Hán thì 2 anh em Phan Cung và Phan Lượng cũng nổi lên cùng với 2 bà chống quân nhà Hán. Hiện nay có đền thờ 2 ông này ở làng Vĩnh Tường Nam Định. Tới đời Đông Ngô (thời Tam Quốc) có người họ Phan là Phan Miêu đã nổi lên chống quân Tàu giết chết được tên Thái Thú là Đam Manh. Cuộc khởi nghĩa này sau bị Thái Thú Giao Chỉ là Sĩ Nhiếp và Thứ sử Giao Châu là Lữ Đại kéo quân vào đánh mới dẹp được.

Cuộc khởi nghĩa tuy thất bại nhưng mở đường cho quân bà Triệu sau này chống quân Tàu. Tới thời họ Lý có ông Phan Trường Nguyên, một nhà tu hành ở huyện Kiên Du, tỉnh Hà Bắc là một học giả. Cuối đời nhà Lý có ông Phan Lân ở Thái Bình, ông Phan Thế ờ Phù Lạc phò tá nhà Lý. Ông Phan Lân ở huyện Hưng Nhân tỉnh Thái Bình đã có công giúp đỡ vua Lý Huệ Tông lúc còn là Hoàng Tử Sảm chạy lánh nạn ở kinh thành. Đến triều Trần có ông Phan Hách ở tỉnh Hà Tĩnh vào giúp triều Trần dạy con vua học. Cuối thời Trần sang nhà Hồ có tướng Phan Mãnh có công giết chết Chế Bồng Nga. Đến thời nhà Minh chiếm nước ta, có tướng Phan Cường nổi dậy chống quân Minh. Ông Phan Vân là tướng giúp vua Lê, tướng Phan Vân mở màn cho vua Lê tiến thẳng ra Bắc chiến thắng quân Minh.

Nói về ông Phan Thanh Giản:

Đến thời Tự Đức có ông Phan Thanh Giản sinh năm 1796 mất năm 1867, quê tại Ba Tri Bến Tre. Ông đậu Tiến Sĩ và làm quan trong triều vua Tự Đức. Tới khi quân Pháp chiếm 3 tỉnh miền Đông, vua Tự Đức muốn chuộc lại 3 tỉnh này nên cử ông đứng đầu phái đoàn thương nghị sang Pháp để điều đình nhưng người Pháp lúc đó muốn theo chân người Anh chiếm thuộc địa tại Á Châu. Anh chiếm Ấn Độ, Pháp thì muốn chiếm 3 xứ Đông Dương nên cuộc điều đình thất bại. Năm 1863 triều đình Huế cử ông Phan Thanh Giản, Phạm Phú Thứ, Nguyễn Khắc Đồng và một đoàn tùy tùng 63 người đi sang Pháp, nhưng Pháp dùng kế hoãn binh nói rằng sẽ trả lời một năm sau. Phái đoàn về Việt Nam thì Pháp chiếm nốt 3 tỉnh miền Tây.

Theo Việt Sử Toàn Thư viết, tác giả là Phạm Văn Sơn: vì nhờ có sương mù nên đoàn tàu của Pháp đậu trước thành Vĩnh Long mà quân ta không biết rồi họ cho đổ bộ binh sĩ chĩa súng vào thành. Quá 7 giờ sáng thành bị vây hoàn toàn, quân ta mới biết. Bộ Tham Mưu Pháp gửi tối hậu thư đòi ta phải đầu hàng Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên. Cụ Phan Thanh Giản và Án sát Võ Doãn Thanh xin hội kiến với Tư lệnh Pháp là De la Grandière. Cuộc hội kiến không kết quả và khi 2 người trở về thành thì thành đã bị mất. Như vậy, quân Pháp đã dùng kế "điệu hổ ly sơn" để chiếm thành, đó là ngày 20 tháng 6 năm 1867. Cụ Phan bắt đầu tuyệt thực và cấm các con hợp tác với Pháp, cụ nhịn ăn 7 ngày không chết và phải uống thuốc độc mới chết. Sau đó, Cụ được chôn cất tại làng Bảo Thành, Bến Tre, thọ 71 tuổi. (Theo tài liệu của Việt Sử Toàn Thư tác giả là Phạm Văn Sơn).

Vua Tự Đức tức giận về việc mất thành, liền lột chức Cụ và đục bỏ tên của Cụ ở bia Tiến Sĩ. Mặc dù vậy, hai con của Cụ Phan Thanh Giản là Phan Tôn và Phan Liêm và một số quan lại lập phong trào Cần Vương chống Pháp. Hai ông này về sau theo giúp vua Hàm Nghi chống Pháp.

Xem như vậy, Phan Thanh Giản theo lệnh của Vua, cố điều đình lấy lại 3 tỉnh miền Đông nhưng vì Pháp nhất định muốn chiếm Việt Nam làm thuộc địa cho nên không trả lại. Còn việc mất thành xảy ra lúc cụ Phan Thanh Giản điều đình với Pháp và trong khi đang điều đình, quân Pháp lừa đánh chiếm thành Vĩnh Long. (Sở dĩ cụ Phan phải điều đình vì bên Pháp có các súng tối tân, còn bên ta có toàn là súng hỏa mai cho nên nếu ta có chiến đấu cũng bị thua mà thôi nhưng cụ Phan nhất định không đầu hàng Pháp).

Nói về ông Phan Đình Phùng:

Ngoài Cụ Phan Thanh Giản còn có Cụ Phan Đình Phùng cũng là một nhà Văn Thân cứu quốc. Ông Phan Đình Phùng người tỉnh Hà Tĩnh đỗ Đình Nguyên, làm quan đến Ngự Sử trong đời Vua Tự Đức.

Sau khi Cần Vương tan rã năm 1888, Vua Hàm Nghi bị bắt rồi bị đày đi Algérie, ông Phan Đình Phùng dùng đồn điền Vụ Quang làm chỗ tập họp binh sĩ và các đồng chí. Ông có tài tổ chức quân đội theo lối Âu Châu, binh đội của ông mặc đồng phục chiến đấu hăng hái và đoàn kết. Một người tướng của ông tên là Cao Thắng đúc được súng theo kiểu súng trường 1874 của Pháp chỉ tiếc rằng nòng súng không xẻ rãnh nên bắn không được xa như súng của Pháp.

Tóm lại Cần Vương phù trợ Vua Hàm Nghi. Văn Thân là các nhà trí thức Nho học theo ông Phan Đình Phùng chiến đấu chống giặc Pháp. Sau khi vua Hàm Nghi đã bị đày sang Algérie, Ông Phan Đình Phùng còn chiến đấu trường cửu theo lối du kích chiến được khoảng 11 năm nhưng về sau thì giặc Pháp càng ngày càng bao vây cô lập và ông không chết ở trận tiền mà mất vì bệnh kiết lỵ. Sau khi Cụ Phan Đình Phùng mất thì đảng Văn Thân cũng dần dần tan rã nhưng nước ta còn 2 nhà họ Phan đứng lên chống Pháp bằng 2 cách khác nhau:

Ông Phan Bội Châu thì có khuynh hướng phò Hoàng thân Cường Để và hô hào Đông Du để chống Pháp.

Còn ông Phan Chu Trinh thì muốn chống Pháp nhưng xóa bỏ chế độ vua quan.

Nói về ông Phan Bội Châu:

Ông Phan Bội Châu sinh năm 1867 tại tỉnh Nghệ An, mất ngày 29 tháng 9 năm 1940 tại Huế. Ông Phan Bội Châu còn có tên là Phan Sào Nam.

Năm 1905 đến 1908, ông thấy rằng Pháp quốc đã hoàn toàn bảo hộ Việt Nam nên ông sống lưu vong tại Nhật Bổn và hô hào các thanh niên du học Nhật Bổn. Nhật Bổn sau khi Minh Trị Thiên Hoàng canh tân đã đánh bại hạm đội Nga cho nên hy vọng Phan Bội Châu theo gương Nhật Bổn để chống lại thực dân Pháp. Sang Nhật, Cụ Phan Bội Châu đã yêu cầu Nhật giúp khí giới và huấn luyện các thanh niên Việt Nam. Năm 1904, ông lập Việt Nam Duy Tân hội. Năm 1909, Nhật lấy lòng Pháp trục xuất ông khỏi Nhật, nên ông sang Hồng Kông hợp tác với Hoàng thân Cường Để. Năm 1912, ông Phan Bội Châu lập Việt Nam Quang Phục hội, Chủ tịch là Hoàng thân Cường Để, Phan Bội Châu là Phó Chủ tịch. Sự hoạt động cách mạng của ông Phan Bội Châu đã khiến cho thực dân Pháp phải yêu cầu chính phủ Trung Hoa bắt ông Phan Bội Châu và dẫn độ. Ông bị bắt và giam tại Trung Hoa và được thả ra năm 1917, ông trở về Việt Nam. Sau đó, ông Phan Bội Châu hoạt động tại thành phố Thượng Hải nhưng bị an ninh Pháp bắt đem về Việt Nam và giam trong nhà giam Hỏa Lò đến ngày 24 tháng 12 năm 1925 thì được thả ra và bị giam tại gia.

Nói về ông Phan Châu Trinh:

Ông Phan Châu Trinh sinh năm 1872 hiệu là Tây Hồ thuộc tỉnh Quảng Nam. Thân phụ của ông là Phan Văn Bĩnh đã chiến đấu trong hàng ngũ Cần Vương.

Năm 1900, Phan Châu Trinh thi đỗ Cử Nhân và năm 1901 ông đỗ Phó Bảng. Năm 1903, ông được bổ làm Thừa Biện ở Bộ Lễ. Trong thời gian từ 1902 đến 1905, Phan Chu Trinh có dịp đọc những tác phẩm có tư tưởng cách mạng của Jean-Jacques Rousseau, Voltaire, Montesquieu..... Càng tiếp xúc với các quan trường càng thấy thối nát hủ bại trên đưởng cử nghiệp (học gạo cốt có bằng ra làm quan kiếm tiền). Sau khi thấy lực lượng Cần Vương tan rã, sự bất lực của triều đình Huế, Phan Châu Trinh từ quan và hoạt động chính trị. Phan Châu Trinh tán thành phong trào xuất dương du học của cụ Phan Bội Châu. Ông có sang gặp Phan Bội Châu tại Hương Cảng rồi về nước hoạt động mạnh, tổ chức nhiều buổi diễn thuyết tại trường Đông Kinh Nghĩa Thục. Thực dân Pháp bắt ông Phan Châu Trinh và giam ông tại Côn Đảo rồi Pháp cho ông qua Pháp. Ở Pháp ông làm nghề rửa ảnh để sống, ông viết báo chống đối việc đào lăng Tự Đức. Năm 1925 ông về Việt Nam, ông vận động với nhà cầm quyền Pháp để xin ân xá cho Phan Bội Châu nhưng ông mất ngày 21 tháng 3 năm 1926.

Nói về ông Phan Quang Đán:

Trong các nhà chính trị thời Đệ Nhất Việt Nam Cộng Hòa, có một nhân vật chính trị là Bác sĩ Phan Quang Đán. Ông Phan Quang Đán tổ chức mặt trận dân chủ đối lập đối với Tổng Thống Ngô Đình Diệm.

Bác sĩ Phan Quang Đán là Bác sĩ hành nghề tại Hà Nội thuộc mặt trận quốc gia hoạt động năm 1945 khi Việt Minh chiếm chính quyền, ông lưu vong tại Trung Quốc. Ông trở về Việt Nam tháng 9 năm 1955 để thành lập một phong trào đối lập; ông ra tranh cử Quốc hội và thắng cử một nhân vật được Tổng Thống Ngô Đình Diệm hậu thuẫn. Tháng 5 năm 1957, Bác Sĩ Phan Quang Đán thiết lập khối Dân Chủ (Democratic Block), có báo Thời Luận lúc ấy là tiếng nói. Cũng nên nhắc lại là báo Thời Luận bán chạy nhất, bán 8 vạn số một ngày. Tuy nhiên vì báo Thời Luận chỉ trích chính phủ nên bị đóng cửa tháng 9 năm 1957. Sau đó, Bác sĩ Phan Quang Đán thiết lập đảng Tự Do Dân Chủ, (Democratic Party) và thiết lập tờ Tin Bắc. Năm 1959, Người Việt Tự Do cũng bị đình bản. Bác sĩ Phan Quang Đán là một Dân biểu trong thời Đệ Nhất Cộng Hòa.

Nói về ông Phan Khắc Sửu:

Ta cũng kể thêm một vài họ Phan khác như Phan Khắc Sửu và Phan Huy Quát. Hai họ Phan này nằm trong một nhóm gọi là nhóm Caravelle gồm 18 nhân sĩ chống đối Tổng Thống Ngô Đình Diệm. Các vị này là các nhà nhân sĩ yêu nước muốn rằng nền Đệ Nhất Cộng Hòa Việt Nam phải có khối đối lập, tiếc rằng Tổng Thống Diệm không lưu ý mà chỉ củng cố gia đình và làm cuộc chống Cộng của toàn dân thất bại.

Ông Phan Khắc Sửu vốn là Kỹ sư Canh nông, ông theo đạo Cao Đài. Ông làm Quốc trưởng thời Đệ Nhị Cộng Hòa Việt Nam. Ông Phan Khắc Sửu làm Quốc trưởng từ năm 1964-1965, ta nhớ lại ông Ngô Đình Diệm làm Tổng Thống trong khoảng năm 1955-1963, Dương Văn Minh từ 1963-1964, Nguyễn Khánh làm cuộc chỉnh lý tháng 8-1964 và Dương Văn Minh chỉ làm Quốc Trưởng vô quyền còn Nguyễn Khánh làm Tổng Tư lệnh nắm thực quyền. Tháng 9 năm 1964, một cuộc đảo chính nữa do các tướng trẻ cầm đầu làm cho Nguyễn Khánh phải lưu vong. Hội đồng Quân nhân đề cử Phan Khắc Sửu làm Quốc trưởng trong khoảng tháng 9 năm 1964 tới tháng 6 năm 1966, sau đó đến Nguyễn Văn Thiệu. Ông Phan Khắc Sửu được đưa lên làm Quốc Trưởng thay Dương Văn Minh vì lúc đó quân đội chưa dứt khoát yểm trợ ai cho nên đề cử một ông Dân sự ra nhận lãnh, tức là ông Phan Khắc Sửu. Ông Phan Khắc Sửu tạm thời lưu dụng Nguyễn Xuân Oánh làm Thủ tướng.

Nói về ông Phan Huy Quát:

Ông Phan Huy Quát là Bác sĩ. Ông thuộc đảng Đại Việt Cách Mạng mà đảng trưởng là Trương Tử Anh. Năm 1948 vì đảng Đại Việt hậu thuẫn cho Cựu Hoàng Bảo Đại trong việc ký hiệp định Hạ Long với Pháp, nên được cử làm Bộ trưởng Quốc gia Giáo dục của chính phủ Việt Nam Quốc Gia đầu tiên tại Sài Gòn.

Ông làm Thủ tướng từ 15 tháng 2 năm 1965 do ông Phan Khắc Sửu đề cử. (Ông thay thế ông Nguyễn Xuân Oánh). Trong thời gian làm Thủ tướng, ông cho quân đội Mỹ đổ bộ lên Đà Nẵng tháng 3 năm 1965. Ông làm Thủ tướng trong giai đoạn khó khăn của đất nước. Lúc này Mỹ bắt đầu oanh tạc miền Bắc Việt Nam. Trong nước, quân Cộng Sản tấn công nhiều quận lỵ. Tại Sài Gòn, một số người Công giáo và Phật giáo quá khích tổ chức biểu tình làm cho tình thế càng ngày càng suy sụp.

Khi ông Phan Huy Quát muốn thay thế 3 vị Bộ trưởng, Ông Phan Khắc Sửu không thông qua cho nên Ông Quát xin quân đội vào can thiệp. Nhưng quân đội chỉ mong có dịp nắm chính quyền nên ông từ chức ngày 11 tháng 6 năm 1965.

Ngày 14 tháng 6 năm 1965, Hội đồng Quân nhân Cách mạng liền giải tán chế độ dân sự và cử ông Nguyễn Văn Thiệu (Chủ tịch Hội đồng Quân nhân) thay thế ông Phan Khắc Sửu, và ông Nguyễn Cao Kỳ (phó Chủ tịch Hội đồng Quân nhân) thay thế ông Phan Huy Quát.

Kể từ đó nước ta hoàn toàn dưới chế độ quân nhân trị cho đến ngày mất nước.

Nói chung, dòng họ Phan gồm các nhà ái quốc từ thời Thượng cổ đến giờ lúc nào cũng cố gắng bảo vệ nền độc lập của nước nhà cũng như toàn thể các dòng họ khác vậy.

 

Tham khảo:

 "Việt Nam Sử Lược" của Trần Trọng Kim
  "Việt Sử Toàn Thư" của Phạm Văn Sơn

 

Nguyễn Văn Thành
Đầu tháng 3, 2006
(còn tiếp)